Commissie lanceert onderzoek naar keuze en innovatie in de voedselsector

De Commissie heeft op 11 december 2012 aangekondigd dat zij de gevolgen van de recente ontwikkelingen in de detailhandel voor consumenten gaat onderzoeken. Gelet op de ontvangen signalen gaat de Commissie in het bijzonder onderzoeken of de toegenomen concentratie en het gebruik van huismerken zowel de keuze en innovatie in de Europese voedselbranche hebben beperkt.

Recente ontwikkeling in de voedselbranche
Als algemene trend is er in Europa de laatste decennia sprake van een toegenomen concentratie in de detailhandel. Dit consolidatieproces moet worden gezien in de context van een veranderend business model, waarbij detailhandelaren meer aandacht besteden aan het verkrijgen van efficiënties (door middel van een gecentraliseerde en meer geavanceerde distributie, standaardisatie etc.). Deze trend wordt in verband gebracht met een grotere marktmacht van de detailhandelaren ten opzichte van hun toeleveranciers. Deze grotere marktmacht stelt de detailhandelaren volgens de Commissie mogelijk in staat zich te bezondigen aan oneerlijke handelspraktijken. In het algemeen heeft de detailhandelaar inkoopmacht ten opzichte van de eigen toeleveranciers. De Commissie kan echter niet uitsluiten dat de toegenomen invloed verdergaande negatieve effecten heeft, namelijk dat een bepaalde detailhandelaar niet alleen marktmacht heeft ten opzichte van een of meerdere bepaalde toeleveranciers, maar over de meerderheid van toeleveranciers die op de betrokken markt actief zijn. Hierbij moet wel worden opgemerkt dat de mededingingsregels het enkel hebben van marktmacht op zichzelf niet verbieden. Het is “slechts” verboden om van de marktmacht misbruik te maken.

Dat het een actueel thema betreft, wordt nog een geïllustreerd door de recente rond het inkoopbeleid van Albert Heijn. In september verschenen berichten in de media dat Albert Heijn extra korting verlangde van haar toeleveranciers. Volgens Albert Heijn moesten de toeleveranciers meebetalen aan de expansie van het supermarktconcern. Na heftig protest berichtten de media enkele dagen later al dat Albert Heijn de eis om extra korting had opgeschort. Het was overigens niet de eerste keer dat Albert Heijn in aanvaring kwam met toeleveranciers. Acht jaar geleden weigerde koekfabrikant Peijenburg haar 600g ontbijtkoek “kapot te laten dumpen”. Nadat Peijenburg besloot niet langer 600g ontbijtkoek aan Albert Heijn te leveren, stapte Albert Heijn naar de rechter. Die stelde Peijenburg in het vonnis van 10 februari 2005 echter in het gelijk. Peijnenburg mocht zich volgens de rechter tegen ruïnering van haar  product verzetten, zonder daardoor meteen in strijd met mededingingsrecht te komen.

Gelijktijdig met het consolidatieproces, zijn detailhandelaren in toenemende mate huismerken gaan ontwikkelen. Met name de laatste tien jaar zijn deze huismerken steeds succesvoller geworden. De Commissie vraagt zich af of het consolidatieproces en het toegenomen succes van huismerken elkaar beïnvloeden. Op voorhand is op deze vraag volgens de Commissie geen antwoord te geven omdat de meningen verschillen.

• Oxera en EuroCommerce stellen dat de toegenomen concentratie van detailhandelaren en de hoge marktaandelen van huismerken elkaar in evenwicht kunnen houden indien de huismerken erop gericht zijn om de consumentenprijzen te verlagen, terwijl tegelijkertijd de toeleveranciers een redelijke marge wordt gegund.


• Anderzijds stelt Consumers International dat het consolidatieproces en het toegenomen succes van de huismerken elkaar ook kunnen versterken met dien verstande dat huismerken kunnen worden gebruikt om de marktmacht van de detailhandelaars te vergroten. Huismerken zouden merken van kleine toeleveranciers van de markt kunnen verdringen. Daarnaast kunnen huismerken worden gebruikt om de winstgevendheid van de detailhandelaren ten koste van de consumenten te vergroten.

Zorgen van de Commissie
De Commissie heeft drie redenen om onderzoek te doen naar keuze en innovatie in de voedselsector:

1. Recent heeft de Commissie van diverse zijden, het Europees Parlement, deelnemers in Forum op hoog niveau voor een beter werkende voedselvoorzieningsketen, het Europees Economisch en Sociaal Comité, consumentenorganisaties, fabrikantenorganisaties, Copa Cogeca etc. verzoeken ontvangen om actie te ondernemen, stellende dat keuze en innovatie bedreigd worden door de handelwijze van de detailhandelaren. Hoewel de beweringen niet voldoende zijn onderbouwd en er ook andere meningen opgeld doen, is wel duidelijk dat steevast gerefereerd wordt aan het feit dat, mede als gevolg van het succes van de huismerken, de marktmacht van de detailhandelaren toeneemt.


2. De Commissie heeft geconstateerd dat de huidige structurele kenmerken van de detailhandelsmarkt een nader onderzoek rechtvaardigen. De navolgende trends en waarnemingen zijn voor de Commissie aanleiding na te gaan of er echt sprake is van mededinging op de detailhandelsmarkt:
   - de toegenomen concentratie van detailhandelaren in sommige lidstaten;
   - het feit dat huismerken een steeds groter deel uitmaken van de producten die in supermarkten worden verkocht.


3. De beweringen dat er mededingingsrechtelijke problemen zijn in de detailhandel, zijn vergezeld gegaan van oproepen aan de Commissie om de relaties in de handelsketen te reguleren, in het bijzonder de relatie tussen de detailhandelaren en de toeleveranciers. De navolgende argumenten spreken volgens de Commissie voor nadere regelgeving:
   - Het is denkbaar dat de toegenomen marktmacht van detailhandelaren een negatief effect heeft op de mogelijkheid voor toeleveranciers om te investeren en te innoveren. Dit is met name relevant voor het mkb. Hoewel marktmacht van detailhandelaren op de korte termijn tot lagere consumentenprijzen kan leiden, kan er op de lange termijn welvaartsverlies optreden als investeringen uitblijven.
   - De regelgeving in de afzonderlijke lidstaten verschilt dermate van elkaar dat dit kan leiden tot onzekerheid bij die toeleveranciers die te maken hebben met verschillende markten.
   - Er is een aantal factoren dat ervoor zorgt dat de marktmacht van detailhandelaren blijft toenemen: toegenomen concentratie van detailhandelaren, schaalvergroting, verticale integratie, ontwikkeling van huismerken en het vormen van internationale inkooporganisaties.

Onderzoek
De Commissie roept in het persbericht geïnteresseerde onderzoekers op uiterlijk op 14 februari 2013 voorstellen in te dienen. De oproep en specificaties van het te verrichten onderzoek zijn inmiddels gepubliceerd. Het definitieve rapport wordt eind 2013 verwacht. De resultaten van het onderzoek zullen worden geëvalueerd en kunnen ertoe leiden dat de Commissie met voorstellen komt die de werking van de Europese voedselmarkten moeten verbeteren.