De ‘directe lijn’, een nader te definiëren stimulering

Stimulering van decentraal opgewekte energie is al enige tijd een doelstelling van de overheid. Deze doelstelling wordt door verschillende regelgeving en subsidies gerealiseerd. Sinds 2012 is er, als gevolg van implementatie van Europese richtlijnen, nog een variant bijgekomen; de ‘directe lijn’. Dat deze directe lijn een moeilijk te definiëren en te hanteren begrip is zal hierna uiteen worden gezet.

Juridische achtergrond
Ter uitvoering van het zogenoemde derde energiepakket, betreffende gemeenschappelijke regels voor de interne markt voor energie, dienen de Elektriciteitswet 1998 en de Gaswet aan te worden gepast. Een van de (vele) aanpassingen is de invoering van het gesloten distributiesysteem (hierna:”GDS”) en de directe lijn. Het GDS en de directe lijn vervangen hiermee het private net en het bagatel net. Hierna zal eerst kort het GDS worden behandeld, waarna de directe lijn uitvoeriger zal worden besproken.

Het GDS
Het GDS is een systeem dat elektriciteit distribueert binnen een geografisch afgebakende commerciële of industriële locatie of een locatie met gedeelde diensten voor maximaal 500 afnemers. Een GDS mag geen huishoudelijke afnemers van elektriciteit voorzien. Een GDS wordt op grond van de Elektriciteitswet 1998 aangemerkt als een net. Als voorbeeld kunnen spoorwegstations, ziekenhuizen, vliegvelden en chemische industrielocaties worden genoemd. Voor een GDS dient op grond van artikel 10 lid 9 Elektriciteitswet 1998 een netbeheerder aan te worden gewezen. Voor deze verplichting kan op grond van artikel 15 Elektriciteitswet 1998 een ontheffing worden verleend. De eigenaar van het GDS wordt zodoende de beheerder. Deze ontheffing betekent in de praktijk een aanzienlijke administratieve verlichting. Het is op basis van het Citiworks-arrest bij een GDS overigens niet mogelijk om derden een aansluiting op dat GDS te ontzeggen. Iets dat bij een directe lijn wel mogelijk is.

Directe lijn
Eind vorige eeuw was het binnen de EU nog niet in alle situaties mogelijk om tegen redelijke en transparante voorwaarden een aansluiting op en transport via het net te krijgen. Om aan dit probleem tegemoet te komen werd in de eerste ektriciteitsrichtlijn (96/92/EG) het begrip directe lijn geïntroduceerd. De directe lijn werd omschreven als: “een elektriciteitslijn ter aanvulling van het koppelnet”. Een koppelnet werd omschreven als:”een aantal transmissie-en distributienetten die door middel van een of meer koppellijnen met elkaar zijn verbonden”.

Het hiervoor omschreven begrip directe lijn is aan de hand van de eerste elektriciteitsrichtlijn nimmer geïmplementeerd. Het verkrijgen van toegang tot het net was in Nederland al goed geregeld.

In de tweede (2003/54/EG) en later in de derde elektriciteitsrichtlijn (2009/72/EG) is het begrip directe lijn nader gedefinieerd als:“een elektriciteitslijn die een geïsoleerde productielocatie met een geïsoleerde afnemer verbindt, of een elektriciteitslijn die een elektriciteitsproducent en een elektriciteitsleverancier met elkaar verbindt om hun eigen vestigingen, dochterondernemingen en in aanmerking komende afnemers direct te bevoorraden”.

De directe lijn, zoals omschreven in de tweede en derde elektriciteitsrichtlijn, heeft ten opzichte van de definitie uit de eerste elektriciteitsrichtlijn een breder bereik en ziet mede op de creatie van directe lijnen ter bevordering van duurzame decentrale projecten. Dat was de reden om het begrip, alsmede andere begrippen uit het derde energiepakket, te implementeren in wetgeving. De directe lijn is daarbij in artikel 1 ar Elektriciteitswet 1998 als volgt geïmplementeerd en gedefinieerd:

“Een elektriciteitslijn die geen net is en die:
1 een geïsoleerde producent rechtstreeks verbindt met een geïsoleerde verbruiker van elektriciteit; of
2 een producent met tussenkomst van een leverancier rechtstreeks verbindt met één of meer verbruikers  van elektriciteit, niet zijnde in hoofdzaak huishoudelijke verbruikers, teneinde te voorzien in de elektriciteitsbehoefte van deze verbruikers”.

In artikel 1 sub i van de Elektriciteitswet is een net gedefinieerd als:

“één of meer verbindingen voor het transport van elektriciteit en de daarmee verbonden transformator-, schakel-, verdeel- en onderstations en andere hulpmiddelen, behoudens voor zover deze verbindingen en hulpmiddelen onderdeel uitmaken van een directe lijn of liggen binnen de installatie van een producent of van een afnemer”.

Voordelen van de directe lijn
De invoering van de directe lijn moet een krachtige impuls bieden aan de ontwikkeling van decentrale opwekking van energie. Hierbij kan de directe lijn bijvoorbeeld een uitkomst bieden voor de levering van elektriciteit aan vestigingen binnen een concernverhouding. Deze impuls wordt vormgegeven door de volgende voordelen die de directe lijn te bieden heeft: (i) er hoeft geen netbeheerder te worden aangewezen, partijen hoeven zodoende geen vergunning aan te vragen, (ii) een directe lijn is, anders dan een GDS, niet geografisch begrensd, (iii) derden mogen een aansluiting worden geweigerd op de directe lijn, en (iv) partijen zijn vrij om te onderhandelen over de prijs van elektriciteit omdat een directe lijn geen net is wat betekent dat de wettelijke (tarief)regulering en voorwaarden die onder andere door de Autoriteit Consument en Markt (hierna:”ACM”) worden gesteld niet van toepassing zijn.

Al deze voordelen zorgen er, volgens kamerlid Leegte, voor dat bedrijven per jaar tonnen kunnen besparen (dossier 33493 nr. 25 blz. 47). Deze ‘winst’ kan er voor zorgen dat de concurrentiepositie van Nederland wordt versterkt en decentrale projecten winstgevend(er) worden.

De directe lijn dient wel te worden aangemeld bij de ACM. Dit is overigens geen hoge drempel nu de ACM heeft aangegeven dat zij de melding niet inhoudelijk zal beoordeeld.

Nadeel van de huidige directe lijn
Zoals uit de bovengenoemde omschrijvingen van de begrippen directe lijn en net blijkt, is iets een net, tenzij het een directe lijn is en is iets een directe lijn tenzij het een net is. Deze ‘cirkelredenering’ zorgt voor een te open begrip, zo concludeerde minister Kamp. Minister Kamp stelt dat de huidige definitie er voor zorgt dat de directe lijn, en in het verlengde daarvan het net, wordt uitgehold. De definitie van de directe lijn dient er namelijk niet voor te zorgen dat reeds bestaande netten of lijnen worden ‘omgekat’ tot een directe lijn, deze lijnen gedeeltelijk buiten het toezicht van netbeheerders raken en de netten onbetaalbaar worden. Een publiek en gereguleerd net is een groot goed. Het net is van cruciaal belang voor onze leveringszekerheid en daarmee voor onze maatschappij. Het is daarom noodzakelijk dat de samenleving gezamenlijk, op grond van uitgangspunten als kostenoriëntatie, de kosten voor het net dient te dragen. Dit alles is dan ook de reden dat het huidige artikel 1 ar Elektriciteitswet 1998 aan zal worden gepast om zo de wens van minister Kamp.

Aanpassingen
Om de directe lijn enger te kunnen definiëren dient de tekst van artikel 1 ar Elektriciteitswet 1998 te worden aangepast. Bij deze aanpassing dient er in elk geval nader te worden bepaald dat een directe lijn niet meer verbonden kan zijn met een net of een andere directe lijn en dat het woord ‘producent’ dient te worden vervangen door ‘productie-installatie’. Deze laatste aanpassing is ingegeven door het feit dat de ratio van de directe lijn altijd is geweest dat er daadwerkelijk productie plaats vindt. Een producent is namelijk gedefinieerd als: “een organisatorische eenheid die zich bezighoudt met het opwekken van elektriciteit”. Deze definitie creëert de situatie dat een verbinding tussen een kantoor van de producent en de verbruikers ook kan worden gezien als een directe lijn. Dat is echter niet de bedoeling. Gezien bovengenoemde aanpassingen is de volgende wetstekst voorgesteld (dossier 33 493 nr. 7):

“een verbinding voor het transport van elektriciteit, behoudens voor zover die gelegen is binnen een installatie, die:
1°. niet verbonden is met een net of met een andere verbinding voor het transport van elektriciteit en die een geïsoleerde productie-installatie van een producent rechtstreeks verbindt met een geïsoleerde verbruiker van elektriciteit, niet zijnde de producent of
2°. ten hoogste via de installatie van één aangeslotene op de verbinding is verbonden met een net of met een andere verbinding voor het transport van elektriciteit en die een productie-installatie van een producent, met tussenkomst van een leverancier, rechtstreeks verbindt met één of meer verbruikers van elektriciteit, niet zijnde de producent of in hoofdzaak huishoudelijke verbruikers, teneinde te voorzien in de elektriciteitsbehoefte van deze verbruikers”.

Tevens zijn er al vele amendementen gevolgd naar aanleiding van de intentie om het begrip directe lijn nader te definiëren. Zo is er in het amendement van het lid Leegte (33 493 nr. 10) voorgesteld om “een verbinding” te vervangen voor “één of meer verbindingen”. Een directe lijn verbindt namelijk de productie-installatie met één of meer verbruikers van elektriciteit. Nu er met een directe lijn meerdere gebruikers kunnen worden voorzien van elektriciteit, kan een directe lijn ook uit meerdere verbindingen bestaan.

Conclusie
De huidige definitie van een directe lijn creëert bij minister Kamp de angst dat de landelijke netten worden uitgehold, dat huidige netten worden ‘omgekat’ tot directe lijnen en dat de kosten van de landelijke netten zodoende niet meer te dragen zijn. Minister Kamp wil daarom het begrip directe lijn aanpassen. Tot op heden zien deze aanpassingen op tekstuele toevoegingen die er voor zorgen dat een directe lijn geen verbinding mag hebben met een andere directe lijn of net en waarbij er een productie-installatie op die lijn aanwezig moet zijn. Hoe de directe lijn er uiteindelijk uit gaat zien en of die definitie werkbaar is zal moeten blijken. Minister Kamp heeft aangegeven in september terug te komen op het wetsvoorstel.