Geen vaste prijs voor e-boeken

Staatssecretaris Zijlstra (Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen) heeft de Tweede Kamer bij brief van 23 november 2011 laten weten dat prijsregulering van e-boeken niet wenselijk is, omdat een cultureel belang ontbreekt en de innovatie op de boekenmarkt er door zou worden geschaad. Bovendien voorziet de staatssecretaris problemen met de Europese Commissie. De staatssecretaris heeft daarom besloten af te zien van invoering van wettelijke prijsbinding voor e-boeken.

Onderzoek
In opdracht van de staatssecretaris heeft SEO Economisch Onderzoek (SEO) in samenwerking met
Het Instituut voor Informatierecht (IVIR) onderzocht of een vaste prijs voor e-boeken kan bijdragen aan de instandhouding van een pluriform en breed beschikbaar boekenaanbod (economische analyse) en handhaafbaar en uitvoerbaar is (juridische analyse).

Economische analyse
De onderzoeksresultaten tonen aan dat een vaste prijs voor e-boeken niet kan verhinderen dat het aantal boekhandels in de toekomst verder terugloopt. De verwachte bijdrage van een vaste prijs aan behoud van het marktaandeel van de boekhandel is klein. Grosso modo komt het erop neer dat de boekhandelspositie verslechtert naarmate de marktpenetratie van het e-boek verder stijgt. Ook met een vaste prijs zal de boekhandel niet voldoende weerwerk kunnen bieden aan de marktmacht van grote nationale en internationale aanbieders. Bovendien heeft een vaste prijs als nadeel dat het de doorbraak van het e-boek vertraagt en dus een rem zet op innovatie.

Juridische analyse
De staatssecretaris wijst er allereerst op dat een e-boek een (elektronische) dienst is en geen goed. Het spreekt voor zich dat een vaste boekenprijs een beperking inhoudt van het vrij verkeer van diensten. Beperkingen van het vrije dienstenverkeer zijn op grond van het Europees recht alleen geoorloofd op grond van het algemeen belang, c.q. de bevordering van de culturele diversiteit, indien de maatregel non-discriminatoir en tevens noodzakelijk, proportioneel en subsidiair is. Daarom is prijsbinding van e-boeken slechts toelaatbaar indien:
1) het buitenlandse aanbieders niet discrimineert,
2) het onontbeerlijk is voor de culturele diversiteit,
3) de voordelen ervan opwegen tegen de nadelen en
4) er geen minder ingrijpende instrumenten zijn om hetzelfde doel te bereiken.
Aan deze criteria is volgens de staatssecretaris voor e-boeken veel moeilijker te voldoen dan voor fysieke boeken, omdat in het digitale domein de interstatelijke effecten groter zijn. Zo stellen juist e-boeken buitenlandse bedrijven in staat om toe treden tot een nationale markt en te concurreren op prijs. Een verbod op prijsconcurrentie bij e-boeken kan daarom volgens de staatssecretaris eerder stuiten op een veto van de Europese Commissie vanwege de veronderstelde benadeling van buitenlandse partijen.

In dit kader wijst de staatssecretaris nog op de Franse wet voor prijsbinding van e-boeken (Loi sur le prix unique du livre numérique). Deze wet heeft extraterritoriale werking en bevat geen uitzondering voor EU/EER landen. De Europese Commissie is er niet van overtuigd dat prijsbinding van e-boeken is toegestaan en heeft in de notificaties 2010/616/F en 2010/710/F een reeks kritische vragen aan Frankrijk gesteld. Het is met name de kritische houding van de Europese Commissie die de staatssecretaris heeft doen twijfelen of een vaste prijs voor e-boeken juridisch wel haalbaar is.

Commentaar
Het besluit van de staatssecretaris om geen vaste prijs voor e-boeken in te voeren is wind in de zeilen van de tegenstanders van de vaste boekenprijs. Al jaren wordt zonder veel succes geprocedeerd tegen de vaste boekenprijs. In juli dit jaar slaagde internetverkoper SplinQ er echter in een eerste bres te slaan in het bastion dat de Wet op de vaste boekenprijs (Wvbp) heet. Het Gerechtshof Amsterdam kwam in het arrest van 14 juni 2011 immers tot het oordeel dat de zogenaamde cashbackfaciliteit van SplinQ niet in strijd is met de Wvbp.

En nu doet de staatssecretaris zelf een duit in het zakje door voor e-boeken geen vaste boekenprijs in te voeren. De redenering is opmerkelijk. Anders dan voor fysieke boeken, is een vaste boekenprijs voor e-boeken volgens de staatssecretaris in strijd met Europees recht. De vraag is echter of het onderscheid dat de staatssecretaris maakt wel terecht is. In het artikel Wankelt de vaste boekenprijs? wordt uiteengezet dat ook de vaste prijs voor fysieke boeken zeer waarschijnlijk in strijd is met Europees recht. Het is dus wachten tot de strijd over de vaste prijs van fysieke boeken weer oplaait.

Dat de prijs voor e-boeken een actueel thema is blijkt uit het feit dat de Europese Commissie op 1 maart 2011 samen met een aantal nationale mededingingsautoriteiten bij diverse uitgevers van e-boeken onaangekondigde inspecties heeft gehouden. De uitgevers worden door de Europese Commissie verdacht van, jawel, het maken van prijsafspraken.