Het actuele recht met betrekking tot erkende distributeurs

Indien de verschillende verkoopsystemen met elkaar worden vergeleken, blijkt dat het systeem met erkende distributeurs momenteel de trend is, terwijl ook de franchisesystemen een gestage groei vertonen. De populariteit van het systeem met handelsagenten neemt in de meeste sectoren duidelijk af. Dit brengt aanzienlijke juridische problemen met zich mee, omdat alleen het recht met betrekking tot handelsagenten in heel Europa geharmoniseerd is, en er slechts in enkele Europese landen een wettelijke basis aanwezig is voor het recht met betrekking tot erkende distributeurs en franchisenemers. Het rechten van de erkende distributeur wordt beheerst door de jurisprudentie en is in Europa zeer verschillend. Op Europees niveau geldt de zeer beperkte zgn. verticale groepsvrijstellingsverordening (Verordening (EU) nr. 330/2010). Daarnaast zijn er nog enkele Europese verordeningen die gelden voor specifieke branches. In dit verband was altijd de Europese verordening voor de automobielsector (Verordening (EG) nr. 1400/2002) van belang, omdat deze verordening ook voor veel andere branches werd geraadpleegd. Deze verordening is onlangs echter weggevallen, waardoor de weg vrij is voor fabrikantvriendelijke contractuele bepalingen.

Enkele Europese landen hebben de laatste tijd zelf regelingen ontwikkeld ten aanzien van het recht met betrekking tot erkende distributeurs. Hier dient met name Oostenrijk te worden genoemd. Het initiatief van deze afzonderlijke landen is zeker prijzenswaardig, leidt echter meer en meer tot een niet-uniforme behandeling van het recht met betrekking tot erkende distributeurs in Europa.

In Duitsland is het recht met betrekking tot erkende distributeurs gebaseerd op jurisprudentie, waarbij alle vonnissen die van belang zijn, betrekking hebben op de automobielsector. Zij zijn echter door het wegvallen van Verordening (EG) nr. 1400/2002 onzeker geworden. Afgewacht dient te worden of, en zo ja in hoeverre, bepaalde beslissingen zullen worden herzien.

In distributeursovereenkomsten worden steeds vaker regelingen opgenomen waarbij de fabrikant kwalitatieve eisen stelt aan de distributeur (bijv. inrichting van de verkoopruimten, inventaris, corporate identity, beschikbaar stellen van contractproducten of scholing van de medewerkers). Vaak is ook een bepaling opgenomen waarbij de fabrikant zich het recht voorbehoudt de bij aanvang van de overeenkomst overeengekomen eisen gedurende de looptijd van de overeenkomst eenzijdig aan te passen, ook indien dit voor de erkende distributeur leidt tot aanzienlijke investeringen. Dergelijke eenzijdige wijzigingsclausules zijn in de meeste gevallen echter ongeldig. Indien aan de niet-nakoming van de eisen het risico verbonden is dat in niet onaanzienlijke mate schade wordt toegebracht aan de verkoop of het aanzien van de fabrikant, kan dit in afzonderlijke gevallen echter een reden zijn voor buitengewone opzegging.

Daarnaast zijn vaak bepalingen opgenomen waarmee de fabrikant invloed uitoefent op het beloningssysteem (bijv. verandering van de marges, bonussen of premies). Door de distributeur worden dergelijke clausules, die juridisch zeer twijfelachtig zijn, desondanks geaccepteerd omdat de distributeur economisch afhankelijk is van de fabrikant.

Sinds het wegvallen van Verordening (EG) nr. 1400/2002 heeft de fabrikant ook weer de mogelijkheid om met de erkende distributeur een concurrentieverbod overeen te komen, dat tegenwoordig dan ook regelmatig in alle branches opduikt. Hierdoor is de distributeur nog sterker afhankelijk van de fabrikant. Grote bedrijven gaan om die reden dan ook niet meer in zee met merken die een dergelijk concurrentieverbod opleggen.

Een ander, voornamelijk Duits probleem is de algemene terugkoopverplichting van distributeurs op grond van leasecontracten die zij hebben gesloten met leasegevers. Deze verplichting is in de automobielbranche in Duitsland in veel distributeursovereenkomsten opgenomen en heeft door het instorten van de prijzen van tweedehandsauto's zelfs geleid tot het faillissement van bedrijven. Desondanks wordt er in de Duitse rechtspraak in de meeste gevallen nog steeds van uitgegaan dat dergelijke clausules rechtsgeldig zijn.

De aanpassing van kartelrechtelijke grondslagen en de verandering van de economische omstandigheden hebben een duidelijke verandering, lees verslechtering van de economische en juridische situatie van erkende distributeurs tot gevolg. Niet voor niets wordt om deze reden in ieder geval op nationaal niveau gesproken over de noodzaak van wetgeving die distributeurs beschermt, waarbij deze wetgeving in sommige landen - bijv. in Oostenrijk - ook al is ingevoerd. Dat zal de komende jaren in Europa leiden tot een 'lappendeken' die nauwelijks nog te overzien is. Aangezien de systemen van erkende distributeurs de meerderheid vormen van alle verkoopsystemen in Europa, dient in dit verband te worden gehoopt op harmonisatie op Europees niveau.