Is de werkgever aansprakelijk voor schade van de werknemer door nanodeeltjes?

Zorgplicht werkgever bij nieuwe risico’s

In hoeverre moet de werkgever een werknemer beschermen tegen nieuwe risico's waarvan we nu nog niet weten of ze bestaan en waarvan we de gevolgen (op lange termijn) nog niet kunnen overzien? Een voorbeeld van een dergelijk nieuw risico is nanotechnologie. Hierover heb ik al eerder een artikel geschreven op deze kennispagina. Een (begin van een) antwoord op de vraag hoe een werkgever met dit specifieke nieuwe risico om moet gaan, kan wellicht worden gevonden in een uitspraak van de rechtbank Amsterdam van 18 september 2013 (ECLI:NL:RBAMS:2013:5980).

Tricresyl phosphate (TCP) in een vliegtuigcabine

Een KLM piloot stelt dat hij het ‘aerotoxic syndrome’ heeft opgelopen doordat giftige bestanddelen uit de motorolie (zogenaamde TCP’s) van de door hem bestuurde KLM vliegtuigen in de cabine terechtkomt via het luchtventilatiesysteem. KLM erkent dat deze stoffen in de cabine en in de cockpit terechtkomen, maar stelt dat de concentratie zo laag is dat de piloot hier nooit ziek van kan zijn geworden.

De piloot weigert echter zijn werkzaamheden bij KLM te hervatten zolang de KLM zijn vragen over de blootstelling aan TCP tijdens de vluchten en de maatregelen die KLM daartegen heeft genomen, niet beantwoordt. KLM staakt vervolgens de loondoorbetaling, waarop de piloot een kort geding procedure bij de rechtbank Amsterdam aanspant. Naast loondoorbetaling vordert hij dat de rechtbank zal bepalen dat de KLM een onafhankelijk en objectief onderzoek zal laten uitvoeren naar de aanwezigheid van giftige stoffen in de cabinelucht van KLM toestellen.

Moet de KLM het effect van de nanodeeltjes TCP laten onderzoeken?

Partijen verschillen van mening over de vraag of de kleine doseringen waaraan de piloot is blootgesteld zijn gezondheidsklachten kunnen hebben veroorzaakt. Aerotoxic syndrome is niet als ziektebeeld erkend door de wetenschap en ook is er niet zeker dat de gezondheidsklachten van de piloot zijn veroorzaakt door de TCP’s. KLM betwist dat dit zo is en verwijst hierbij naar een brief van de Staatssecretaris (Kamerstukken Tweede Kamer, 31 936, nr. 12) en de onderzoeken die daarin worden genoemd.

De rechtbank stelt vast dat er nauwelijks normen zijn met betrekking tot de hoeveelheid TCP’s die veilig is. Slechts ten aanzien van één soort TCP bestaat een norm die uit (circa) de jaren ’50 stamt.

Desondanks oordeelt de rechtbank dat KLM een onafhankelijk deskundigenonderzoek zal moeten laten verrichten naar het blootstellingsniveau in de cockpit. De wettelijke basis hiervoor ziet de rechtbank in artikel 7:658 Burgerlijk Wetboek (werkgeveraansprakelijkheid), en de artikelen 4.1b  en 4.2 van het Arbeidsomstandighedenbesluit.

Hierbij speelt een rol dat KLM erkent dat de (in beginsel giftige) TCP’s in de cockpit aanwezig zijn en KLM nooit eerder een onderzoek hiernaar heeft laten doen terwijl zij al sinds 2010 weet dat TCP’s in de cabine’s aanwezig zijn. Dat KLM volgens de rechtbank aannemelijk heeft gemaakt dat zij door de huidige stand van de techniek geen TCP vrije werkomgeving kan aanbieden, ontslaat haar volgens de rechtbank niet van haar plicht een onderzoek te doen naar de blootstelling. Van KLM kan echter niet worden verwacht dat zij het loon doorbetaalt zolang de piloot weigert te werken.

Weerslag wettenschappelijke onzekerheid over nanodeeltjes op zorgplicht werkgever

In deze casus kon werkgever KLM zich bij de rechtbank Amsterdam niet verschuilen achter wetenschappelijke onzekerheid over de effecten van zeer lage concentraties TCP en onwetendheid over de mate van blootstelling aan deze concentraties. Integendeel: de rechtbank zag hierin blijkbaar juist een reden voor KLM om tot actie over te gaan en een deskundigenonderzoek in te stellen.

Het is echter de vraag in hoeverre de piloot en de KLM geholpen zijn met de uitkomsten van het deskundigenonderzoek naar TCP-blootstelling in de cockpit. In de eerste plaats is problematisch dat het aerotoxic syndrome geen erkend ziektebeeld is. Dit levert hoogstwaarschijnlijk problemen op bij beantwoording van de vraag of er schade is opgelopen tijdens het werk.

In de tweede plaats zijn er - zoals de rechtbank zelf opmerkt - geen normen bekend voor ‘veilige’ blootstelling aan TCP’s. Dat betekent dat de uitkomsten van het onderzoek niet naast een norm kunnen worden gelegd en niet kan worden vastgesteld of de concentratie TCP’s inderdaad toxisch is.

Complicerende factor is hierbij dat het blijkbaar gaat om zeer kleine (nano)hoeveelheden TCP. Van nanodeeltjes is bekend dat zij zich anders gedragen dan stoffen op reguliere grootte. Omdat nanotechniek relatief nieuw is, zijn normen voor toxiciteit nog niet ontwikkeld, laat staan dat lange termijneffecten bekend zijn.

Het is dan ook de vraag hoe men in deze zaak ooit gaat vaststellen dat de piloot ziek is geworden door de blootstelling. Indien men deze hindernis heeft genomen, dan zal er echter nog moeten worden gekeken of de KLM haar zorgplicht als werkgever heeft geschonden. Volgens de stand van de techniek is het blijkbaar niet mogelijk om een TCP-vrije omgeving aan te bieden aan de piloot. De stand van de techniek is echter – naast de overige omstandigheden van het geval – wel een wegingsfactor in het kader van de zorgplicht van de werkgever. Al met al is de zaak geen gelopen race.