Zijn de afgebeelde blokjes van Lego? Nee, het zijn blokjes van Mega Brands. Bent u in verwarring? Ja natuurlijk, maar toch mag Mega Brands haar blokjes zo namaken, alsdus de Hoge Raad in zijn arrest van 22 november 2009. Intuitief vindt u waarschijnlijk dat dergelijke namaak niet mag. Toch staat de Hoge Raad de namaak in dit geval toe, waarom? Allereerst omdat dat Lego geen exclusieve rechten (meer) kan doen gelden op haar legoblokjes. Haar octrooi is verlopen. Een merkrecht of auteursrecht ontbreekt nu de vorm te technisch bepaald is. Vanuit het beginsel van vrije concurrentie geldt dan dat nabootsing mag tenzij het ongeoorloofd is.
Nabootsing is ongeoorloofd als de nabootser, zonder afbreuk te doen aan deugdelijkheid en bruikbaarheid van het product, net zo goed een andere vorm had kunnen kiezen, en door dit na te laten verwarring sticht bij het publiek. Lego heeft daarom geprobeerd de namaak van haar blokjes tegen te gaan op grond van ongeoorloofde slaafse nabootsing.
Aanvankelijk gaf de rechtbank Breda Lego gelijk en oordeelde in 2005 dat de blokjes van Mega Brands inderdaad een ongeoorloofde nabootsing waren van Lego. De rechtbank vond dat Mega Brands evenzogoed een andere vorm had kunnen kiezen en door dit na te laten verwarring stichtte.
In hoger beroep vond het Hof Den Bosch (arrest d.d. 12 juni 2007) echter dat de nabootsing wel mocht, omdat “een bij afnemers bestaande behoefte aan standaardisatie een rechtvaardiging kan zijn voor het nabootsen van een product”. Dat is hier aan de orde, omdat: (1) Lego voor haar blokjes in de afgelopen 50 jaar een grote markt heeft gecreëerd, mede via haar octrooirecht; (2) voor opvolgende generaties Lego hèt constructiespeelgoed bij uitstek is; (3) het kenmerk van Lego is de modulaire opbouw en de uitwisselbaarheid; (4) de koper bij aanschaf van constructiespeelgoed niet alleen zal letten op nieuwe producten maar ook op hetgeen thuis al aanwezig is (in dit geval Lego). Hierdoor is bij het publiek een behoefte ontstaan om met Lego uitwisselbare blokjes te kunnen aanschaffen, aldus het Hof.
Nabootsing van de eigenschappen van de legoblokjes die noodzakelijk zijn om de compatibiliteit en de uitwisselbaarheid tot stand te brengen is daarom niet onrechtmatig. In dit geval zijn die noodzakelijk eigenschappen de bij de bestaande legoblokjes passende maatvoering en het uiterlijk. Die eigenschappen mag een concurrent dus in zijn eigen blokjes overnemen. Voor alle andere eigenschappen geldt onverminderd de verplichting om voldoende afstand te nemen om verwarring te voorkomen. Kennelijk vond het Hof dat aan die eis werd voldaan doordat Mega Brands andere kleuren voor haar blokjes gebuikt en haar productnaam “Mega Bloks” op een andere plek op het blokje heeft aangebracht dan Lego.
Lego ging van deze uitspraak in cassatie bij de Hoge Raad, maar die wijst alle bezwaren van Lego tegen het arrest van het Hof af.
De overheersende marktpositie die Lego in het verleden via haar octrooi heeft weten op te bouwen voor haar legoblokjes keert zich dus nu tegen haar. Lego is de standaard voor constructiespeelgoed geworden. In het licht daarvan zal Lego echter nu moeten dulden dat concurrenten de legoblokjes namaken om hun blokjes compatibel en uitwisselbaar te doen zijn met Lego. Dit betreft zowel de maatvoering als het uiterlijk. De concurrenten zullen echter op andere punten voldoende afstand moeten nemen om verwarring tegen te gaan. Het gebruik van andere kleuren en de vermelding van de productnaam op een andere plek zijn afdoende.
Deze uitspraak is het logische gevolg van het uitgangspunt dat waar geen exclusieve rechten meer gelden de vrije concurrentie regeert. Voor Lego is dat misschien teleurstellend, maar de consument zal erbij zijn gebaat. Vrije concurrentie stimuleert immers scherpe prijsstellingen en verdergaande innovatie.
