‘Misbetalingen’: Kamervragen, eigen verantwoordelijkheid en IBAN

Fouten bij overboekingen bij bijvoorbeeld het invullen van de lange IBAN (International Bank Account Number) nummers, en ook bewuste misleidingen ten aanzien van overboekingen (frauduleuze overboekingen) kunnen de benadeelde rekeninghouder flink in de (financiële) problemen brengen. Op jaarbasis gaat dat, zo blijkt uit het antwoord van minister Jeroen Dijsselbloem van Financiën op Kamervragen, om aanzienlijke bedragen. Eigen verantwoordelijkheid van de rekeninghouder staat echter voorop. Verder zou de oplossing voor fouten juist gelegen zijn in IBAN.

€ 50 miljoen op jaarbasis door foutieve overboekingen in civiele procedures terugvorderen

In een eerder artikel over fouten bij overboekingen, stelde ik de vraag of er sinds de invoering van de IBAN-nummers de foutkans daadwerkelijk is verhoogd (en of per saldo meer foutieve overboekingen plaatsvinden door een typefout van de rekeninghouder). Dit omdat enerzijds bij langere rekeningnummers (dus na invoering van de IBAN-nummers) een typefout eerder voor komt, maar anderzijds het risico op een fouten bij het invoeren van het langere IBAN-nummer afneemt door de toevoeging van het controlegetal in het IBAN nummer.

In antwoord op Kamervragen gaf minister Dijsselbloem aan dat tijdens de periode waarin oude Nederlandse rekeningnummers via automatische conversiediensten in internetbankieren worden omgezet naar een IBAN (door hem aangeduid als ‘duale periode’) het aantal foutieve overboekingen (‘misbetalingen’) is toegenomen. Dat ligt dus niet zozeer aan IBAN, maar aan de ‘duale periode’. Naar schatting zou het gaan om 4.500 foutieve overboekingen per maand resp. een totaalbedrag van circa 18 miljoen euro per maand. Gemiddeld 22,5% van de onjuist overgeschreven bedragen zou buiten het bancaire proces op juridische gronden (dus in civiele procedures) teruggevorderd moeten worden, aldus de minister. Daarbij zou het gaan om ‘grofweg 50 miljoen euro op jaarbasis’.

Naam-nummer controle niet de oplossing

Zoals eerder aangegeven, zal de zogenoemde Naam Nummer Controle die bijvoorbeeld ING gebruikt voor oud-Postbankrekeningnummers, niet tot een oplossing leiden.

De Postbankrekeningdatabase is oplopend gevuld met gironummers, dus bijna elke cijfercombinatie is een geldig rekeningnummer. De Postbank heeft die kwetsbaarheid in haar systeem opgelost door aan het nummer de naam te koppelen. De ING heeft dat controlesysteem gehandhaafd, hoewel dit fraudegevoelig is. Minister Dijsselbloem merkt ook op dat de foutieve overboekingen vooral aan de orde zijn bij oud-Postbankrekeningnummers, die geen zelf-controlerende functie kennen. Verder geeft hij aan:

‘Daarnaast is de naam-nummercontrole een proces dat erg foutgevoelig is. Het leidt er namelijk ook toe dat betalingen op basis van juist ingevoerde rekeningnummers worden tegengehouden doordat de meegegeven namen niet exact overeenkomen met de tenaamstellingen van de rekeningen (dit speelt bijvoorbeeld veel bij en/of rekeningen). Zowel consumenten als bedrijven ondervinden hier nadeel van doordat betalingen niet worden uitgevoerd.’

Dat neemt niet weg dat diverse banken bij grote overboekingen als extra controle wel een naam/nummer controle uitvoeren. Dat was ook het geval in het vonnis van de rechtbank Amsterdam van 20 maart 2013. ABN AMRO voerde (volgens een interne procedure) een naam/nummercontrole uit bij overboekingen vanaf € 15.000,--. De rechtbank oordeelde dat op ABN AMRO geen verplichting rust om een naam-/nummercontrole uit te voeren. De omstandigheid dat ABN AMRO interne procedureregels heeft over handmatige controle bij transacties vanaf € 15.000,- -brengt verder volgens de rechtbank niet mee dat, indien die controle niet of niet goed wordt uitgevoerd (waardoor een derde wordt benadeeld), zij ten opzichte van die derde tekort schiet in een op haar rustende zorgplicht.

Kortom: een naam/nummer controle is foutgevoelig en fraudegevoelig. Indien een bank dit als (extra) controle toepast, kan het falen van die controle die bank in beginsel niet worden tegengeworpen.

IBAN niet de oorzaak, maar de oplossing

Zoals in een eerdere bijdrage op deze kennispagina is toegelicht, neemt het risico op een fouten bij het invoeren van het langere IBAN-nummer af door de toevoeging van het controlegetal in het IBAN nummer. Minister Dijsselbloem geeft daarover aan (in zijn antwoord op de vragen 2 en 5):

‘Een typefout bij het invoeren van een IBAN resulteert vrijwel altijd in een onjuist IBAN, zodat ook geen geld naar een verkeerde persoon of bedrijf kan worden overgemaakt.’

‘Het gebruik van het IBAN blijkt niet de oorzaak van het fenomeen “foutieve boekingen”, het biedt juist een oplossing hiervoor. (…)

Het Nationaal Forum Sepa-migratie (NFS) adviseert mede om deze reden ook voor consumenten zo snel mogelijk te migreren naar SEPA en geen gebruik te maken van de mogelijkheid om de overgangsperiode na 1 augustus nog met enige tijd te verlengen.(…). Naar aanleiding van deze uitgebreide afweging lijkt het volgens de NFS-leden en mijzelf het meest verstandig om de conversiediensten voor consumenten niet langer dan tot 1 augustus van dit jaar aan te bieden.’

En dat laatste is ook gebeurd: per 1 augustus 2014 is de omnummerservice van de banken (de conversiediensten) uitgezet. Consumenten moeten nu dus zelf het 18-cijferige IBAN intikken bij overschrijvingen. Bedrijven is Nederland zijn per 1 augustus 2014 volledig overgegaan op IBAN, waarmee de Single Euro Payment Area (SEPA) een feit is.

Eigen verantwoordelijkheid staat centraal: opletten geblazen dus!

De verwachting is dat met de overgang op IBAN (c.q. de aanpassingen aan de nieuwe Europese standaarden voor een gezamenlijke betaalmarkt, SEPA) er minder ‘misbetalingen’ zullen plaatsvinden door fouten bij het invullen van rekeningnummers. Fouten blijven uiteraard mogelijk, en ook ‘misbetalingen’ door fraude zullen blijven voorkomen. Hoewel een zekere zorgplicht van de bank verwacht mag worden ten opzichte van zowel de cliënt/rekeninghouder als ten opzichte van derden, staat de eigen verantwoordelijkheid van de rekeninghouder voor gegeven betalingsopdrachten voorop.

Minister Dijsselbloem benoemt die eigen verantwoordelijkheid ook (zie het antwoord op vraag 4):

‘Een overboeking wordt geïnitieerd door een consument of bedrijf, op basis van het ingevoerde rekeningnummer. Dit is een onherroepelijke betaling aan een begunstigde en dat geeft de begunstigde zekerheid. Banken moeten er uiteraard voor zorgen dat opdrachten conform de ingevoerde gegevens verwerkt worden maar rekeninghouders hebben een eigen verantwoordelijkheid hebben bij het invullen van de correcte rekeningnummers.’

Kortom: hoewel de definitieve overgang op IBAN het risico op fouten vermindert, blijft het voor de rekeninghouder zelf opletten geblazen!