nawerking van een oude cao: praktisch of niet

Op 8 april 2011 heeft de Hoge Raad uitspraak gedaan over doorwerking van bepalingen uit een oude cao, nadat op de betrokken werknemers een andere, minimum cao van toepassing is geworden.

Unieke kinderopvang B.V. (UK) is werkgever in de kinderopvangbranche en lid van de Branchevereniging Kinderopvang Nederland (BKN). Voorheen (tot en met 2005) was UK lid van de werkgeversorganisatie MO-groep, partij bij de cao Kinderopvang. Deze cao was op de werknemers van UK van toepassing. BKN is partij bij een andere cao namelijk de cao-BKN. Deze cao heeft een zgn. minimumkarakter.

UK heeft zich op het standpunt gesteld dat zij zich met ingang van 1 januari 2005, dan wel 1 januari 2006 (einde lidmaatschap bij de werkgeversorganisatie), alleen nog maar aan de cao BKN en niet meer aan de cao Kinderopvang hoeft te houden. De vakbond Abvakabo is het hier niet mee eens. Abvakabo is partij bij de cao Kinderopvang en niet bij de cao BKN, maar heeft deze laatste cao wel meegetekend. In een procedure vraagt de vakbond een verklaring voor recht dat UK verplicht is de cao Kinderopvang toe te blijven passen. Voor de periode 1 januari 2006 tot 1 januari 2007 zou dat zijn omdat deze bepalingen deel uitmaken van de individuele arbeidsovereenkomst, waardoor deze bepalingen ook na expiratie van de looptijd van de cao doorwerken. Zelfs na 1 januari 2007 moet UK de gunstige bepalingen uit de cao Kinderopvang toepassen omdat de cao BKN als een minimum cao moet worden aangemerkt.

Van een cao met een minimum karakter mag namelijk, anders dan bij een standaard-cao,  wel ten voordele van de werknemer worden afgeweken. Van een cao met een standaard karakter mag helemaal niet worden afgeweken, niet ten nadele maar ook niet ten voordele van de werknemer.

Het gerechtshof heeft geoordeeld dat de cao Kinderopvang maar beperkte tijd nawerkt namelijk tot het moment dat een andere cao op de arbeidsovereenkomst van toepassing wordt (in dit geval 1 januari 2007, nadat de vakbond ook heeft meegetekend bij de cao BKN). Vanaf dat moment zijn werknemers en werkgevers gebonden aan de cao BKN. De stelling van Abvakabo dat UK na 1 januari 2007 ook nog de gunstige bepalingen uit de cao Kinderopvang moet blijven toepassen, wordt door het hof niet gevolgd.

De Hoge Raad denkt daar anders over. “ Bepalingen omtrent arbeidsvoorwaarden uit een cao waaraan de werknemer en de werkgever op grond van artikel 9 lid 1 Wet CAO gebonden zijn geraakt, zijn deel gaan uitmaken van de tussen hen bestaande arbeidsovereenkomst. Uit het systeem van de Wet CAO vloeit dan voort dat die bepalingen, na afloop van de desbetreffende cao, tussen hen blijven gelden, behouden andersluidende individuele of collectieve afspraken. (…)

Een minimum-cao kenmerkt zich hierdoor dat collectief is afgesproken dat het de werknemer en de werkgever vrijstaat om voor de werknemer gunstiger individuele afspraken te maken dan die welke reeds gelden op basis van de cao. De contractsvrijheid wordt bij een dergelijke cao derhalve ten aanzien van iedere afzonderlijke daarin opgenomen arbeidsvoorwaarde slechts aan de onderzijde, ter bescherming van de werknemer, begrensd.

Daarmee strookt niet, behouden andersluidende bepalingen in een dergelijke cao, dat die cao, bij inwerkingtreding, reeds voordien geldende, voor de werknemer gunstiger arbeidsvoorwaarden buiten werking zou stellen. Daarbij is niet van belang of die arbeidsvoorwaarden al dan niet hun oorsprong vinden in een eerder geldende, doch inmiddels geëxpireerde cao.”

Of de praktijk nu geholpen is met deze uitspraak valt te betwijfelen. De Hoge Raad zet de deur open voor permanente nawerking van een cao. Dit kan tot allerlei praktische problemen leiden, zoals een onwerkbare administratie als voor iedere werknemer afzonderlijk moet worden bijgehouden welke cao’s van toepassing blijven, een onoverzichtelijk woud aan arbeidsvoorwaarden of ongelijkheid tussen de verschillende werknemers. In het ergste geval kan het wellicht zelfs een compleet verlammend effect hebben op cao onderhandelingen en dat kan toch niet de bedoeling zijn geweest van de Hoge Raad.