Pensioen in verkiezingsprogramma’s: sprookjes ontmaskerd..

Wilders waande zich tijdens het aanhoren van de Troonrede in de Efteling. Ik denk dat ik hem maar gezelschap ga houden, want tijdens het bestuderen van de verkiezingsprogramma’s, specifiek op het onderwerp pensioen, waande ik me evenzeer in de Efteling. Voor de goede orde: ook bij het lezen van het PVV verkiezingsprogramma.

Als relatieve jongeling koester ik graag nog de illusie van sprookjes. Tegelijkertijd kan ik me ten aanzien van pensioen ook niet helemaal achter sprookjes verschuilen. Vanuit de illusie en mijn kennis en passie voor pensioen heb ik de verkiezingsprogramma’s gelezen. Conclusie: iedere politieke partij kent een eigen pensioenwerkelijkheid, die weinig tot de verbeelding spreekt. Hoewel pensioen tot mijn blijdschap een attractief item blijkt in de verkiezingsstrijd, is het voor een kiezer lastig om door de bomen het Sprookjesbos te zien.

AOW

Op 31 mei 2017 wordt de Efteling 65 jaar. De meest gehoorde leeftijd in de verkiezingsstrijd. 50PLUS, SP en PVV willen terug naar deze AOW-leeftijd. Als 50PLUS hierin niet haar zin krijgt, wil ze zelfs niet meer samenwerken.

VVD maakt hier wel een punt van in het verkiezingsprogramma, maar juist in tegengestelde richting: mensen die nog niet toe zijn aan hun oude dag, moeten ook de mogelijkheid krijgen om nog even geen AOW-geld in ontvangst te nemen.

PvdA laat de keuze graag aan de mensen zelf over of zij hun AOW eerder of later uitgekeerd willen krijgen.
CDA, GroenLinks en D66 hullen zich in stilzwijgen over dit onderwerp.
Voor de Efteling zou 65 jaar betekenen dat haar oude mascottes en attracties lang en hard genoeg gewerkt hebben. Terwijl de ambities van het sprookjespark juist groot genoeg zijn en het park zelfs wil uitbreiden. Meer aandacht aan een versteviging van de arbeidsmarktpositie van ouderen zou dan ook op zijn plaats zijn. Menig werkgever zal het namelijk toch wat riskant vinden om in een achtbaan met risico op houtrot te stappen. Onderhoud lijkt me hoe dan ook een goedkopere optie dan de deuren voortijdig sluiten en vervolgens miljarden te pompen in attracties die stilstaan en niets meer opbrengen, terwijl zij stiekem nog best wat rondjes hadden willen maken.
De komende jaren zal het aantal stilstaande attracties alleen maar toenemen: het probleem van de vergrijzing. Holle Bolle G(r)ijs zal hier niet gelukkig van worden. Zijn maag is in de loop der jaren zodanig uitgezet dat er een vraatzucht is ontstaan. Er is meer nodig om de steeds groter wordende maag tevreden te kunnen houden. Als er vervolgens in de toekomst te weinig mensen een bezoek aan de Efteling blijken te kunnen of willen brengen, zal Holle Bolle Gijs honger gaan krijgen en zijn maag in opstand komen.

De focus op 65 jaar als AOW-leeftijd in de verkiezingsstrijd matcht dus niet met de vergrijzingsissue. Bovendien verhult dit een misschien nog wel veel belangrijker pensioenissue: het pensioen in de tweede pijler. Een echt duidelijke visie hierop blijkt bij politieke partijen te ontbreken. Een hervormende insteek kennen de verkiezingsprogramma’s in ieder geval niet. Terwijl diezelfde programma’s tegelijkertijd wel breed uitmeten over de pensioenknelpunten in de tweede pijler.

(Compensatie) pensioenkorting

Zo wordt de malaise in de pensioenfondsensector veelvuldig genoemd in de verkiezingsprogramma’s. De stijgende levensverwachting, lage rekenrente en tegenvallende beleggingsresultaten zetten de dekkingsgraad bij menig pensioenfonds onder druk. Daardoor komt een pensioenkorting eerder in beeld en worden veel pensioenen niet geïndexeerd.

Heel naar en onrechtvaardig, vinden 50PLUS en PVV. Daarom moet in de wet vastgelegd worden dat er niet meer gekort mag worden, waarbij 50PLUS ook vindt dat pensioenen altijd geïndexeerd moeten worden. Van dit soort wetgeving gaat de dekkingsgraad echter geen enkel procent stijgen. De dekkingsgraad zal juist een knieval maken. Het leidt er bovendien toe dat pensioenfondsen dan minder knopjes hebben om aan te draaien zodra het minder gaat. Het knopje van een premiestijging zal nog meer aangedraaid moeten worden en dat raakt de werkende doelgroep. Oók de werkende 50-plusser die 50PLUS meent te vertegenwoordigen.

De toverstaf waarmee Wilders en Krol de pensioenkorting als sneeuw voor de zon willen laten verdwijnen, neemt de oorzaak van de lage dekkingsgraad in ieder geval niet weg. Ook een ander tovermiddel, het verhogen van de rekenrente waartegen pensioenverplichtingen berekend moeten worden (zoals door SP, PVV en 50PLUS voorgesteld), kan een giftige uitwerking hebben op vervolggeneraties. We kunnen elkaar natuurlijk wel wijsmaken dat de rente in de nabije toekomst gegarandeerd gaat stijgen, maar wat als dit niet gebeurt? Dan lopen we binnen no time tegen een lege pensioenkas aan. Dát zou pas pensioenroof zijn.

Ook PvdA lijkt een toverstaf te willen gebruiken: zij wil de nominaal gegarandeerde uitkering als uitgangspunt in het toezicht laten verdwijnen. Met gevolg minder strenge dekkingseisen waaraan gemakkelijk is te voldoen en dus ook minder pensioenkortingen. Klinkt interessant, maar zelfs met een toverstaf kunnen we niet wegdenken dat de meeste deelnemers in pensioenfondsen tot op heden een aanspraak op een nominaal gegarandeerde uitkering hebben. Die aanspraken mogen over het verleden niet aangetast worden. Dat moet Asscher volgens mij ook helemaal niet willen, want dat zou betekenen dat de deelnemers nog een illusie qua pensioenvooruitzichten armer worden.

Ook CDA en VVD snijden een compensatie van de pensioenkorting in het verkiezingsprogramma aan. Zij pleiten niet voor een wettelijke uitsluiting van de pensioenkorting, maar vinden wel dat een compensatie vanuit de overheid op zijn plek is. Zie het als een seniorenkorting op de entreeprijs, zoals ook de Efteling die kent. De facto wordt het werkelijke probleem hiermee echter niet opgelost.

Hervorming pensioenstelsel

Hoe dan wel de malaise binnen de pensioenfondssector aan te pakken? Zorg in ieder geval voor meer sponsoren, die overigens tegenwoordig ook buiten de grenzen van Nederland binnen de EU te vinden zijn! Ook de Efteling pakt bij teruglopende inkomsten het afnemende bezoekersaantal aan en maakt plannen tot uitbreiding. Een verhoging van de entreeprijs lost het probleem op de langere termijn namelijk niet op.

De zoektocht naar meer sponsoren zit niet alleen in de hoek van andere EU-landen en in de hoek van werkloze burgers. Speur vooral ook in de hoek waar de flexibele arbeidsrelaties zitten. De verplichtstellingsbesluiten van bedrijfstakpensioenfondsen zijn sterk verouderd, waarbij in de regel slechts wordt uitgegaan van een verplichte deelneming van een werknemer die een “klassieke” arbeidsrelatie met zijn werkgever heeft. Met gevolg dat bijvoorbeeld een zelfstandige bijna nooit deelneemt in een verplichte pensioenregeling en daarmee ook een grote risicogroep vormt richting het moment van pensionering. Meer sponsoren gaat uiteindelijk leiden tot lagere premies, alleen al vanwege de schaalvoordelen die daarmee bereikt kunnen worden.

Ook de huidige opzet waarin de performance van een fonds afhankelijk is van hoe het met een – in de regel conjunctuurgevoelige – bedrijfstak gaat, zou onderwerp van discussie tussen politieke partijen moeten worden. Zeker nu die fondsen een alleenrecht hebben op de uitvoering van een pensioenregeling voor een bepaalde bedrijfstak en daardoor mogelijk minder de directe noodzaak tot een goede performance ervaren. Ik zou het tegen deze achtergrond toejuichen als de verplichte deelneming in een bepaald bedrijfstakpensioenfonds wordt vervangen door een verplichte deelneming aan een bepaalde pensioenregeling. Wáár die pensioenregeling vervolgens wordt uitgevoerd, is dan aan werkgever en/of werknemer. Met andere woorden: vrijheid van keuze in pensioenuitvoerder. Een pensioenuitvoerder die bovendien meer stuurt op deskundigheid in het fondsbestuur en zich minder blind staart op of die fondsbestuurder een connectie heeft met sociale partners. Sociale partners zouden zich dan kunnen beperken tot de inhoud van de pensioenregeling en de uitvoering gewoon kunnen overlaten aan (onafhankelijke) deskundigen.

Is dit een oplossingsrichting die ook in de verkiezingsprogramma’s van andere partijen te bespeuren is? Uit de verkiezingsprogramma’s blijkt dat in ieder geval VVD en D66 in deze richting denken, hoewel zij een pensioenplicht voor zelfstandigen afraden. SP houdt het vooral graag bij het pensioensysteem zoals het nu geregeld is. Groenlinks verschuilt zich achter meer algemene pensioentermen. CDA noemt dat pensioen geen Europese aangelegenheid mag worden. PvdA merkt tot slot op dat sociale partners hun rol bij fondsbesturen juist zouden moeten behouden.

Afschaffing doorsneepremie

Het begrip doorsneepremie komt in menig verkiezingsprogramma terug. De doorsneepremie is een wettelijke eis, ingegeven vanuit solidariteit tussen jong en oud. Deze eis komt erop neer dat een bedrijfstakpensioenfonds aan een jongere eenzelfde premiepercentage moet vragen als aan een oudere. Terwijl die jongere gezien zijn langere horizon tot de pensioenleeftijd het ingelegde premiegeld meer kan laten renderen en nu dus eigenlijk voor hetzelfde pensioenresultaat als de oudere fors te veel betaalt.

De doorsneepremie zou volgens VVD en D66 perverse solidariteit opleveren, zeker nu er steeds vaker van baan wordt gewisseld waardoor het solidariteitsnadeel dat de jongere heeft gehad niet alsnog op latere leeftijd een solidariteitsvoordeel wordt. Deze solidariteit gaat veel verder dan een jongere een paar euro meer entreegeld te laten betalen voor een bezoek aan de Efteling in vergelijking tot wat een oudere voor datzelfde bezoek moet betalen. Vergelijk de solidariteit daarentegen met een ticketprijs waarvoor een oudere maarliefst drie keer een bezoek aan de Efteling kan brengen, terwijl een jongere met datzelfde bedrag niet verder dan één bezoek komt. Vanuit het droomsprookje dat ook zij ooit de leeftijd zullen bereiken waarop de Efteling ook hen zo’n financieel voordeel gunt.
De doorsneepremie geldt niet voor pensioenregelingen die door een verzekeraar worden uitgevoerd. Met gevolg een niet te rechtvaardigen verschil in premiebetaling, afhankelijk van waar de werkgever de pensioenregeling heeft moeten onderbrengen. Daar waar een jongere met een verzekerde pensioenregeling slechts 2 uur per week voor het pensioen hoeft te werken, moet een andere jongere voor exact hetzelfde pensioenresultaat bij een fondsregeling maarliefst de hele dag werken. Dit onderscheid valt niet meer uit te leggen.
VVD en D66 pleiten dan ook voor afschaffing van de doorsneepremie. D66 is hier wel wat weifelend in, door tegelijkertijd op te merken dat solidariteit binnen het pensioenstelsel behouden moet blijven. CDA houdt juist vast aan de solidariteit tussen jong en oud. PvdA gaat het onderwerp uit de weg en merkt slechts op dat collectiviteit binnen het pensioenstelsel behouden moet blijven. GroenLinks noemt dat de verdeling tussen generaties rechtvaardiger moet, maar maakt dit verder niet concreet. 50PLUS, PVV en SP zwijgen over dit onderwerp. Zij voelen zich kennelijk meer op hun plek bij het AOW-onderwerp.

Persoonlijker pensioen

Wanneer uitsluitend het onderwerp van het persoonlijker maken van het pensioen in de verkiezingsprogramma’s zou zijn teruggekomen, maken de politieke partijen een aardig eensgezinde indruk. Het moet volgens vrijwel alle politieke partijen duidelijker voor de deelnemer worden waarop deelnemers bij pensionering recht hebben en er moeten meer keuzemogelijkheden geïntroduceerd worden. Maatwerk is hier het toverwoord, hoewel wanneer het op risicodeling aankomt de meeste politieke partijen hechten aan het collectief delen van risico’s. Overigens biedt de wet al behoorlijk wat keuzemogelijkheden, maar waarmee vrij weinig door de deelnemer gedaan wordt.

Dit onderwerp zal dus niet het verschil gaan maken in de verkiezingsstrijd. Een gemiste kans, nu politieke partijen zich duidelijker hadden kunnen uitspreken over de verschillende hervormingsvarianten waarin het eerdere SER-overleg geresulteerd heeft.

Bestemming pensioen

Een ticket van de Efteling is toch echt bedoeld als toegang voor de Efteling. Fiscaal genoten voordeel voor de opbouw van pensioenaanspraken is toch echt bedoeld om de deelnemer te zijner tijd levenslang van zijn pensioen te laten genieten waarover op dat moment alsnog belastingen worden geheven. Desalniettemin pleiten CDA, VVD en D66 voor een (deels) andere bestemming van het pensioengeld, zoals voor zorg of de aflossing van hypotheek. Volgens mij wordt hier eerder een probleem mee verschoven dan dat het probleem wordt opgelost. Er wordt al bij menig Nederlander een pensioentekort gesignaleerd en dat tekort wordt dan alleen maar groter. Bovendien blijft het (nadelige) fiscale aspect hiervan onderbelicht in de verkiezingsprogramma’s.
Waar zijn de politieke partijen dan op hun plek?

50PLUS blijft graag zitten in de Droomvlucht. Krol maakt zich met zijn harde eisen op AOW-terrein hard voor ouderen, maar dat zijn niet de werkende 50-plussers. Die worden namelijk de dupe van het kortzichtige pensioenbeleid dat Krol wil voeren. Krol heeft Pardoes dan ook hard nodig om het geloof van de mensen in sprookjes levend te houden.

SP voelt zich goed thuis in het Carnavalsfestival. Roemer signaleert behoorlijk wat vrolijkheid binnen het pensioenlandschap aangezien hij geen aanleiding ziet tot verandering. Terwijl er wel degelijk forse knelpunten in het huidige pensioenstelsel zijn waar te nemen.

Het is natuurlijk flauw om het aan de leeftijd van partijvoorzitter Klaver te wijten, maar het valt wel op dat Groenlinks niet echt een duidelijke pensioenvisie in haar verkiezingsprogramma uitdraagt. Voor meer overview op pensioenterrein, kan een bezoek aan Langnek dan ook worden aanbevolen.

PVV zal getuige het verkiezingsprogramma ook haar pensioenhorizon moeten verbreden. Wilders, die zich sinds de Troonrede sowieso al in de Efteling waant, zal zich wellicht kunnen identificeren met de Vliegende Hollander. Ook een bezoek aan de Fat(im)a Morgana zou hem echter wel degelijk nieuwe inzichten kunnen bieden.

Zowel D66, VVD als PvdA bekennen enigszins kleur door niet krampachtig vast te houden aan het huidige pensioenstelsel. Maar echt duidelijk uitspreken over een pensioenhervorming doen alle drie niet. Ik adviseer de heren dan ook een bezoekje aan de Python. Het bloed kruipt immers waar het niet gaan kan.