Om afgifte of inzage in bescheiden te krijgen op grond van artikel 843a Rv moet een partij een (1) rechtmatig belang hebben bij afgifte van of inzage in (2) bepaalde bescheiden (3) aangaande een rechtsbetrekking waarbij hij partij is of is geweest. Op grond van lid 4 van artikel 843a Rv wordt geen afgifte van afschrift gegeven wanneer (4) daarvoor gewichtige redenen zijn of wanneer redelijkerwijs aangenomen kan worden dat een behoorlijke rechtsbedeling ook zonder verschaffing van de gevraagde bescheiden is gewaarborgd. Voornoemde vereisten werkte ik al eerder uit in dit artikel.
In de jurisprudentie is het eerste vereiste van artikel 843a Rv een struikelblok gebleken; het rechtmatig belang. Een rechtmatig belang wordt aangenomen in het geval de eiser de desbetreffende bescheiden nodig heeft om zijn rechtspositie te bepalen met het oog op het (mogelijk) voeren van een (bodem)procedure. De eisende partij dient daarbij voldoende aannemelijk te maken dat hij mogelijk een onderliggende vordering heeft en dat die vordering in een eventuele (bodem)procedure niet op voorhand kansloos is. De eisende partij dient daarbij wel aan te geven hoe de desbetreffende bescheiden, waarover hij niet beschikt, hem baat kunnen brengen en tot bewijslevering kunnen strekken voor de vaststelling van zijn rechtspositie.
De term ‘eisende partij’ doet overigens vermoeden dat artikel 843a Rv enkel bij dagvaarding-procedures in stelling kan worden gebracht. Dat is volgens de Hoge Raad onjuist. Artikel 843a Rv kan ook in een verzoekschriftprocedure in stelling worden gebracht. In de jurisprudentie wordt de reikwijdte van artikel 843a Rv steeds verder uitgekristalliseerd. Zo ook in de volgende casus.
Het inzien van het controledossier
Veel beleggers zijn gedupeerd door de inmiddels bekende piramide spelen (ponzi scheme) van Bernard Madoff. Bernard Madoff heeft voor zijn praktijken gebruik gemaakt van vele vennootschappen. Van een aantal van deze vennootschappen, voor het gemak aangeduid als: “de vennootschappen”, zijn de jaarrekeningen gecontroleerd door PricewaterhouseCoopers (hierna: “PwC”). PwC heeft bij de jaarrekeningen van de vennootschappen over de boekjaren 2000, 2001, 2002, 2003, 2004 en 2005 goedgekeurde verklaringen zonder beperkingen verstrekt.
Een aantal gedupeerde beleggers heeft zich verenigd in een stichting. De stichting heeft zich op het standpunt gesteld dat PwC haar taak niet naar behoren heeft uitgevoerd. Als PwC niet ongeclausuleerd goedgekeurde verklaringen over de jaarrekeningen van de vennootschappen had afgegeven, dan zouden de beleggers niet in die fondsen hebben geïnvesteerd en dus geen schade hebben geleden. Voordat de stichting namens haar leden (op grond van een last ter incasso) een schadevordering jegens PwC kan instellen, dient zij te beschikken over nader bewijs ter onderbouwing van haar stellingen. Bij incident heeft de stichting afschrift verzocht van de complete controledossiers met betrekking tot de jaarrekeningen van de vennootschappen.
Een accountant is op grond van de Richtlijnen voor de accountantscontrole (RAC) 2002 gehouden om een gedetailleerd controledossier aan te leggen en bij te houden, zodat zij eventueel op een later moment verantwoording af kan leggen.
De rechtbank oordeelt – kort gezegd – dat de stichting geen rechtens te respecteren belang heeft bij haar vordering tot overlegging van de volledige controledossiers.
Het gerechtshof oordeelt anders:
“Het hof is met [de stichting] van oordeel dat zij een voldoende zwaarwegend en rechtmatig belang hebben bij afschrift of inzage van de controledossiers. Daarbij is allereerst van belang dat in het licht van de in 2008 gebleken fraude achteraf moet worden vastgesteld dat de jaarrekeningen van de Fondsen geen getrouw beeld gaven van het vermogen van de Fondsen. Tussen partijen is niet in geschil dat PwC c.s. op basis van de toepasselijke regelgeving, […] gehouden waren ter zake van de verrichte controlewerkzaamheden een zogeheten controledossier aan te leggen en te bewaren dat in voldoende mate compleet en gedetailleerd is, zodat een goed beeld kan worden gevormd van de uitvoering van de controlewerkzaamheden. […] Verder is van belang dat de door PwC c.s. uitgevoerde controle van de jaarrekening van Sentry mede strekte ter bescherming van de belangen van derden die op de jaarrekeningen moeten kunnen vertrouwen, waaronder ook de Beleggers. Dit betekent dat een eventueel tekortschieten van PwC c.s. in de uitvoering van de opgedragen controlewerkzaamheden onder omstandigheden ook jegens de Beleggers een onrechtmatige daad kan opleveren.”
Het gerechtshof overweegt daarbij nog:
“Weliswaar voeren PwC c.s. - terecht - aan dat de controledossiers vertrouwelijke gegevens van hun cliënten bevatten en dat zij tegenover die cliënten tot geheimhouding verplicht zijn, maar het hof is van oordeel dat dit belang - mede gelet op de hiervoor genoemde beperking van de omvang van de te verstrekken stukken en de hierna te noemen aan [de stichting] op te leggen geheimhoudingsplicht - in het onderhavige geval minder zwaar moet wegen dan het maatschappelijk belang dat in rechte de waarheid aan het licht komt.”
Tot besluit
Het hebben van een rechtmatig belang bij afschrift of inzage in bepaalde bescheiden is afhankelijk van de omstandigheden van het geval. In voorgaand geval heeft het gerechtshof waarheidsvinding belangrijk geacht. Of dit arrest betekent dat op grond van artikel 843a Rv vanaf nu controledossiers bij accountants kunnen worden ingezien of opgevraagd is nog maar de vraag. Een vordering of verzoek daartoe zal mede daarom goed dienen te worden gemotiveerd.
