Staatssteun in de landbouw: onrechtmatig maar toch toelaatbaar

De Europese Commissie heeft de subsidie goedgekeurd die de Limburgse gemeente Horst aan de Maas (gemeente) heeft gegeven aan varkensbedrijf Knoops Lottum B.V. (Knoops) ten behoeve van investeringen in zogenoemde “biobedden”. Nadat de subsidie in Brussel was gemeld, constateerde de Europese Commissie dat de gemeente de subsidie in strijd met de staatssteunregels al had uitgekeerd. Toch is de subsidie toelaatbaar.

De subsidie
Het varkensbedrijf van Knoops veroorzaakte al diverse jaren voor stankoverlast. Ten einde de stankoverlast te verminderen, zegde Knoops toe te investeren in biobedden. De investering betrof een innovatief systeem waarmee op een nieuwe wijze werd beoogd te komen tot een belangrijke reductie in de uitstoot van fijnstof, geur en ammoniak. Knoops verkreeg door zijn investering een proefstalstatus van het ministerie van Infrastructuur en Milieu. De gemeente subsidieerde de investering voor 60%.

De melding
De gemeente meende dat zij de subsidie niet in Brussel hoefde te melden omdat er een beroep kon worden gedaan op Verordening 1857/2006, de groepsvrijstelling voor MKB ondernemingen in de landbouw. Op grond van deze Verordening worden bepaalde vormen van staatssteun vrijgesteld van de meldingsverplichting indien (onder) meer 10 werkdagen voor inwerkingtreding van de steun beknopte informatie over de steun aan de Commissie wordt toegezonden. De gemeente zond weliswaar beknopte informatie naar Brussel, maar zij deed dit pas nadat de steun aan Knoops was uitgekeerd. De Europese Commissie stelde vast dat de gemeente in strijd met de staatssteunregels de subsidie al had uitgekeerd.

De beoordeling door de Europese Commissie
De Europese Commissie stelt vast dat er sprake is van staatssteun. De subsidie, die door de gemeente wordt betaald verschaft een varkensbedrijf een voordeel. Door dit voordeel wordt de mededinging vervalst, omdat Knoops een voordeel krijgt dat andere varkensbedrijven niet krijgen. Tot slot is de Europese Commissie van mening dat Knoops actief op de Europese markt voor de handel in varkens. Dit betekent dat door de subsidie ook de handel tussen de lidstaten wordt beïnvloed. Overigens is het vaste beschikkingenpraktijk dat steun aan agrariërs de handel tussen de lidstaten beïnvloedt. In een recente beschikking over steun aan biologische landbouwers stelde de Europese Commissie dat de handel in agrarische producten een internationale zeer competitieve markt is.

Vervolgens stelt de Europese Commissie vast dat de gemeente ten onrechte tot de conclusie is gekomen dat Verordening 1857/2006 van toepassing is. Artikel 4 lid 7 van Verordening 1857/2006 schrijft voor dat de steun mag niet worden beperkt tot specifieke landbouwproducten en moet dus ter beschikking staan van alle landbouwsectoren. Aan deze voorwaarde is niet voldaan. De subsidie die de gemeente aan Knoops verstrekte, kwam slechts ten goede aan één onderneming.

Tot slot gaat de Europese Commissie na of de subsidie toelaatbaar is onder artikel 107 lid 3 sub c Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (VWEU). In dit kader toetst de Europese Commissie de subsidie aan de Communautaire Richtsnoeren voor staatssteun in de landbouw- en de bosbouwsector 2007-2013. Hierbij komt de Europese Commissie tot de conclusie dat de subsidie voldoet aan randnummer 32 van de betreffende richtsnoeren. Dit betekent dat de subsidie toelaatbaar is.

Onrechtmatige steun
Nu de groepsvrijstelling niet van toepassing is, had de gemeente de subsidie in Brussel moeten melden. Door dit niet te doen en de subsidie toch uit te keren, is er sprake van onrechtmatige staatssteun. De gemeente heeft immers de stand still verplichting geschonden. Desalniettemin komen de gemeente en Knoops met de schrik vrij. De Europese Commissie stelt namelijk vast dat subsidie toelaatbaar is. De Europese Commissie wijst er echter nadrukkelijk op dat de gemeente de staatssteunregels heeft geschonden door de subsidie niet tijdig in Brussel te melden.

In de CELF-arrest besliste het Hof van Justitie dat een positieve eindbeslissing van de Commissie niet tot gevolg heeft dat de onrechtmatigheid van uitvoeringsmaatregelen achteraf wordt gedekt. Feit blijft namelijk dat de gemeente in strijd met de stand still verplichting de subsidie voortijdig heeft uitgekeerd. Door de subsidie toelaatbaar te achten, wordt deze voorbarige uitkering nog niet rechtmatig. De onrechtmatigheid zit met andere woorden in de voorbarige uitkering, niet in de subsidie zelf. Het zijn de gevolgen van deze onrechtmatigheid die weggenomen moet worden. Deze gevolgen worden opgeheven indien de lidstaat de begunstigde van de onrechtmatige steun gelast rente te betalen over het tijdvak van onrechtmatigheid. Dit betekent dat de gemeente van Knoops betaling moet vorderen van de rente over de periode gelegen tussen het toekennen van de subsidie en de datum van de beschikking. Als de gemeente dit nalaat, kan de Commissie Nederland in gebreke stellen. Gelukkig voor Knoops is de periode waarover rente betaald moet worden maar kort. In de CELF-zaak ging het om een periode van 16 jaar. Dat tikt pas aan.