In een recent arrest wordt deze veelgestelde vraag weer eens uit de doeken gedaan in een geschil over de aankoop van een niet correct werkende hijskraan (geen speelgoed). In de toepasselijke algemene voorwaarden van de leverancier was de volgende bepaling opgenomen:
“Indien de klacht door Leverancier gegrond wordt bevonden, is hij uitsluitend verplicht de ondeugdelijke zaken te herstellen, dan wel te vervangen, dan wel te crediteren, een en ander te Leveranciers keuze, zonder dat Afnemer daarnaast enig recht kan doen gelden op welke vergoeding dan ook.”
Met deze laatste deelzin is vergoeding van eventueel geleden schade uitgesloten in geval van wanprestatie. De afnemer kan bij klachten alleen maar aanspraak maken op herstel, vervanging of terugbetaling (waaruit de leverancier mag kiezen).
De afnemer in kwestie vorderde in deze procedure (onder meer) vergoeding van zijn inmiddels geleden schade. De rechtbank (sector kantor) heeft in eerste aanleg zijn vorderingen afgewezen. In hoger beroep spits het debat zich vervolgens toe op de vraag of bovenstaand artikel en in het bijzonder de uitsluiting van aansprakelijkheid daarin, onredelijke bezwarend is dan wel naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar.
In dit verband voerde de afnemer (onder meer) aan dat het om (a) een ongebruikelijke voorwaarde gaat omdat de gebruiker de mogelijkheid wordt geboden om zich eenzijdig aan haar verplichting tot nakoming te onttrekken, onder (b) gelijktijdige uitsluiting van enig recht op schadevergoeding. Ook werd aangevoerd (c) dat dit ertoe zou leiden dat de afnemer genoegen moet nemen met een incompleet product dat niet kan worden gebruikt op de wijze waarop partijen dat voor ogen hadden bij het sluiten van de overeenkomst. De kraan is slechts beperkt bruikbaar. Ook werd er pas na twee jaar discussie voor het eerst een beroep gedaan op het exoneratiebeding. Allemaal valide argumenten, hoor ik u denken. Toch gaat het mis voor de afnemer.
Toetsingskader: geen absoluut “ja” maar ….
Het Hof stelt eerst de (gebruikelijke) hoofdregel vast voor de beoordeling van dergelijke bepalingen. Hieruit volgt dat het niet in absolute zin zo is dat bij B2B transacties een uitsluiting van aansprakelijkheid toelaatbaar is. Er dient rekening te worden gehouden met de volgende omstandigheden:
“Bij de beoordeling van deze grieven stelt het hof voorop dat bij toetsing aan de in artikel 6:233 sub a BW gegeven norm moet worden gelet op de aard en de overige inhoud van de overeenkomst, de wijze waarop de voorwaarden tot stand zijn gekomen, de wederzijds kenbare belangen van partijen en de overige omstandigheden van het geval. Die beoordeling dient dus plaats te vinden aan de hand van alle omstandigheden van het geval.”
Mochten de algemene voorwaarden deze toets halen dan zou er nog sprake kunnen zijn strijd met de redelijkheid en billijkheid afhankelijk van de ontwikkelingen van na het sluiten van het contract:
"Wanneer een algemene voorwaarde toetsing op grond van deze bepaling doorstaat, kunnen ontwikkelingen na de contractssluiting een beroep op het beding nog onaanvaardbaar maken in de zin van artikel 6:248 lid 2 BW. ”
In beide omstandigheden ligt de lat hoog om een dergelijke bepaling als onredelijk aan te merken. Illustratief is het gebruik van het woord “onaanvaardbaar” in genoemd artikel. De achterliggende gedachte hiervan is dat bedrijven geacht worden hun eigen broek op te houden. Toch ben je er niet, je zult altijd moeten kijken naar de concrete omstandigheden van het geval. Het antwoord is dus niet altijd “ja” dit is toelaatbaar, maar dit is wel het uitgangspunt. U zult dus van goeden huize moeten komen wil u de rechter kunnen overtuigen dat dit toch echt anders ligt. Zie hiervoor ook het oordeel van het Hof hierna.
Hof hier: Exoneratie bepaling toelaatbaar
Over de toelaatbaarheid van de exoneratie was het Hof kort. Deze was toelaatbaar:
“Anders dan het geval is bij consumentenkoop (artikel 7:21 BW), zijn dergelijke standaardregelingen in beginsel toegelaten.”
Als kleine maar niet onbelangrijke kanttekening speelde daarbij wel mee dat in de algemene branchevoorwaarden die de afnemer hanteerde een soortgelijke bepaling voortkwam. Als dit klopt dan had het Hof ook een beroep kunnen doen op artikel 6:235 lid 3 BW waarin staat dat geen beroep kan worden gedaan op de vernietigingsgronden van algemene voorwaarden: “door een partij die meermalen dezelfde of nagenoeg dezelfde algemene voorwaarden in haar overeenkomsten gebruikt.” Dit zou anders leiden tot een pot die de ketel verwijt dat hij zwart ziet.
Het Hof doet het echter af op de omstandigheden van het geval. Op grond daarvan (onder meer omdat dat de kraan was voor een groot deel wel bruikbaar en het onbruikbare deel kon ook nog wel worden vervangen). oordeelt het Hof dat er geen sprake was van onredelijk bezwarend beding:
“Aan de grieven ligt de stelling ten grondslag dat van meet af aan een bruikbare traverse had kunnen worden geleverd, en dat [afnemer]nadeel heeft geleden doordat zij daar (nog) niet over heeft kunnen beschikken. Zoals zijzelf ook opmerkt, is het echter niet ongebruikelijk (en toelaatbaar) dat in algemene voorwaarden de aansprakelijkheid voor dergelijk nadeel wordt uitgesloten. Die uitsluiting staat onder de hiervoor onder 5.4 en 5.5 geschetste omstandigheden niet aan een beroep op artikel 11.6 AV in de weg. Dat wordt geenszins anders indien in de beoordeling het feit wordt betrokken dat [geïntimeerde] gedurende een lange periode, op verzoek van en in overleg met Staalservice Zuidbroek, heeft getracht het probleem met de traverse op te lossen. Hetzelfde geldt voor het feit dat [geïntimeerde] in eerste instantie heeft aangevoerd dat de creditering tussen partijen is overeengekomen, en zich pas in een late fase van deze procedure op de ontbindingsbepaling is gaan beroepen."
Omdat er naar het oordeel van het Hof geen feiten of omstandigheden gesteld waren die opkwamen na contractering, kon er ook geen sprake zijn van strijd met de redelijkheid en billijkheid.
In B2C relaties is dit anders
Bij consumentenkoop worden consumenten beschermd. Daartoe zijn in de wet allerlei rechten op genomen waarvan niet ten nadele van de consument worden afgeweken. Dit staat (onder meer) in artikel 7:6 BW. Daarin staat echter ook nadrukkelijk dat de rechten en vorderingen die de wet aan de koper ter zake van een tekortkoming in de nakoming van de verplichtingen van de verkoper toekent (zoals schadevergoeding) niet worden beperkt of uitgesloten.
Conclusie: kijk (niet alleen) goed naar uw exoneratiebeding
Dit arrest ziet toevallig op de verkoop van een hele grote kraan, maar is net zo toe te passen op online transacties (per e-mail en webwinkels) waarbij (kleinere) spullen worden verkocht.
Bij het beoordelen van overeenkomsten/algemene voorwaarden wordt vaak onterecht teveel nadruk gelegd op de beperking/uitsluiting van aansprakelijkheid om de risicoscope van het contract in beeld te brengen. Naar mijn mening zal ook vooral aandacht moeten worden besteed aan wat, door wie, wanneer, voor hoeveel geld wordt geleverd. Hiermee kan de kern van de overeenkomst worden bepaald.
Niettemin zal ook naar worst case scenario’s moeten worden gekeken. Ondanks een eventuele goede afbakening van de “wie, wat, waar, wat kost vragen”) kan het natuurlijk zo zijn dat het helemaal misgaat. Wat kun je dan nog? In dat geval zal vooraf ook helder moeten zijn of en zo ja welke aansprakelijkheidsbeperkingen en -uitsluitingen er zijn.
Afnemers doen er daarbij goed aan om het gehele contract en de totale algemene voorwaarden hierop te (laten) beoordelen: Vaak is de totale exoneratie van een leverancier verspreid over meerdere bepalingen in algemene leveringsvoorwaarden uitgesmeerd en staan die niet allemaal netjes op een rij onder het kopje: “Aansprakelijkheid”. Daarbij is het ook goed om te kijken naar de mogelijkheden tot beëindiging én de gevolgen van beëindiging vaak aanzienlijk beperkt.
