Ziekenhuisfusies en kwaliteit van zorg

In opdracht van de Autoriteit Consument & Markt (ACM) heeft onderzoeksbureau Significant een onderzoeksrapport gepubliceerd over de mogelijke kwaliteitseffecten van ziekenhuisfusies. De koppen in onze landelijke dagbladen liegen er niet om: toezichthouder ontraadt ziekenhuisfusies, aldus de NRC en Ziekenhuisfusies leiden volgens onderzoek niet tot betere zorg, roept de Volkskrant. Het beeld dat de ACM en deze koppen oproepen, komt naar mijn oordeel niet overeen met de (juridische) realiteit.

Het onderzoek

Het onderzoek van Significant bestaat uit twee componenten. Een kwalitatieve analyse waarbij drie zorgfusies als case study zijn beoordeeld en een kwantitatieve analyse die de gevolgen van 14 ziekenhuisfusies op 97 kwaliteitsindicatoren. Daarbij zijn de fusieziekenhuizen vergeleken met een referentiegroep van niet gefuseerde ziekenhuizen.

De kwalitatieve analyse laat zien dat ziekenhuisfusies leiden tot schaal- en schokeffecten. Voorbeelden van schaaleffecten zijn gedifferentieerd werken, het (beter) kunnen voldoen aan volumenormen, en het versterken van de opleidingsstatus van het gefuseerde ziekenhuis. Als schokeffect kwalificeert het momentum dat de fusie creëert om over te gaan tot bijvoorbeeld standaardisering en de invoering van best practices.

Volgens de kwantitatieve analyse hebben ziekenhuisfusies geen significant effect op de geselecteerde kwaliteitsindicatoren. De resultaten op het gebied van kwaliteitsontwikkeling zijn bij de 14 geselecteerde ziekenhuizen gemengd. Sommige indicatoren laten verbetering zien, andere verslechtering maar in totaal lijken ze elkaar in evenwicht te houden. Een complicerende factor bij de beoordeling van kwaliteitsindicatoren is dat de gefuseerde ziekenhuizen voorafgaand aan hun fusie  benedengemiddeld scoorden. Niet kan worden uitgesloten dat (kwaliteits)verbetering een gevolg is van een kwaliteitsslag die ook gemaakt zou zijn zonder de fusie; Significant heeft deze omstandigheid volgens het onderzoeksrapport zoveel mogelijk meegewogen.

Commentaar

De resultaten van het onderzoek zijn neutraal. Fusies leiden niet tot duidelijke kwaliteitsvoordelen, maar ook niet tot duidelijke kwaliteitsnadelen. Desondanks geeft de ACM naar aanleiding van het onderzoek drie aanbevelingen  aan ziekenhuizen met fusieplannen:

• “Als ziekenhuizen een beroep doen op kwaliteitsvoordelen, zal ACM deze in haar fusiebeoordeling kritisch beoordelen. Voor ziekenhuizen betekent dit dat zij de verwachte kwaliteitsvoordelen in ieder geval concreet en specifiek moeten onderbouwen;

• De verdere ontwikkeling van eenduidige, toegankelijke en begrijpelijke kwaliteitsindicatoren blijft nodig en ACM zal zulke initiatieven ondersteunen;

• Ziekenhuizen zouden vaker andere, minder ingrijpende vormen van samenwerking moeten overwegen om de gewenste kwaliteitsvoordelen te bereiken.”

Daarmee gaat de ACM volgens mij én kort door de bocht én op de stoel van ziekenhuisbestuurders zitten. De ACM dient op grond van de Mededingingswet onderzoek te doen naar de vraag of er aanwijzingen zijn dat de voorgenomen concentratie leidt tot een significante beperking van de concurrentie. Als er geen concurrentiebezwaren tegen de fusie zijn, dan dient de ACM de fusie goed te keuren ongeacht de vragen of er (i) toekomstige kwaliteitsvoordelen worden geclaimd en/of (ii) minder vergaande vormen van samenwerking door de betrokken ziekenhuizen zijn onderzocht. Tot op heden heeft de ACM veruit de meeste ziekenhuisfusies goedgekeurd, gewoonweg omdat er volgens haar geen concurrentieproblemen kleefden aan de voorgenomen fusie. Eenmaal heeft de ACM een voorgenomen ziekenhuisfusie verboden; over die zaak is het laatste woord nog niet gesproken omdat de ziekenhuizen beroep tegen het besluit van de ACM hebben ingesteld.