Hoe gebruik ik algemene voorwaarden? – deel twee

Al eerder heb ik de stappen uiteengezet die gevolgd moeten worden om een beroep te kunnen doen op algemene voorwaarden. Als u deze stappen op de juiste wijze volgt, kunt u in beginsel rechtsgeldig een beroep doen op uw algemene voorwaarden. Maar er zit nog een kant aan het gebruik van algemene voorwaarden, namelijk de inhoudelijke kant: wat mag wel en wat mag niet geregeld worden in algemene voorwaarden?

Contractsvrijheid
In Nederland geldt voor het sluiten van overeenkomsten het beginsel van contractsvrijheid. Partijen zijn – binnen de grenzen van de wet – vrij om met elkaar af te spreken wat zij maar willen. Afspraken mogen echter niet in strijd zijn met de wet of de openbare orde. Zijn zij dit wel, dan is de overeenkomst nietig. Ditzelfde geldt ook voor algemene voorwaarden.

De exacte inhoud van uw algemene voorwaarden is vooral afhankelijk van de aard van het product dat u verkoopt of de dienst die u levert. Daarnaast is ook de werkwijze van uw bedrijf van belang. Gaat u of uw vertegenwoordiger op pad om te verkopen en te leveren, of verkoopt u per telefoon of via internet en verstuurd u producten per post? Hoe gaat u met klachten om, kunt u deze direct zelf oplossen of bent u daarbij afhankelijk van uw leveranciers? Hoe wenst u betalingen te ontvangen en welke termijn hanteert u daarvoor? De antwoorden op deze vragen en op vele andere bepalen in feite de inhoud van uw algemene voorwaarden. De wet geeft echter ook enkele regels wat betreft de inhoud van uw algemene voorwaarden. Bedingen in algemene voorwaarden mogen niet onredelijk bezwarend zijn.

Onredelijk bezwarend
Een beding in algemene voorwaarden is onredelijk bezwarend wanneer dit in enigerlei zin benadelend is voor de wederpartij en deze benadeling in het licht van alle omstandigheden van het geval onredelijk is. Bij deze beoordeling speelt bijvoorbeeld mee hoe de algemene voorwaarden tot stand zijn gekomen. Zijn het bijvoorbeeld branchevoorwaarden? En hoe zijn de algemene voorwaarden onderdeel geworden van de overeenkomst, is hierover onderhandeld? En is de wederpartij deskundig of bijgestaan door een deskundige?

De wet stelt zwaardere eisen aan de redelijkheid van bedingen in algemene voorwaarden als er sprake is van een overeenkomst met een consument. Hiervoor zijn namelijk in de wet de zogeheten ‘grijze lijst’ en ‘zwarte lijst’ opgenomen.

Grijze lijst
Op de grijze lijst zijn bedingen opgenomen waarvan vermoed wordt dat deze onredelijk bezwarend zijn. Dergelijke bedingen zijn vernietigbaar door de wederpartij, maar de gebruiker van de algemene voorwaarden mag proberen om te bewijzen waarom in het specifieke geval een beding wel degelijk redelijk is. Een voorbeeld van een beding op de grijze lijst is de uitsluiting van aansprakelijkheid en het recht op schadevergoeding. Een bekend voorbeeld hiervan:

“De directie stelt zich niet aansprakelijk voor het kwijtraken en/of diefstal van jassen”.

Als u echter wel € 1,- moet betalen om uw jas in bewaring te geven, is er sprake van een bewaarnemingsovereenkomst. Dat betekent dat de jas moet kunnen worden teruggegeven en er maatregelen moeten worden genomen tegen diefstal en verlies. Een dergelijk beding is derhalve ontoelaatbaar. Een ander voorbeeld is het uitsluiten van de mogelijkheid tot verrekening. Verrekening is een gemakkelijk incassomiddel voor de consument, dat hem niet zomaar ontnomen mag worden.

Zwarte lijst
Bedingen die op de zwarte lijst voorkomen, zijn altijd onredelijk bezwarend en derhalve vernietigbaar door de wederpartij. Hierbij gaat het om bedingen die de wettelijke rechten van de wederpartij of verplichtingen van de gebruiker beperkt, of juist de rechten van de gebruiker en de verplichtingen van de wederpartij uitbreidt. Zo mag de gebruiker niet het recht van de wederpartij op nakoming van de overeenkomst beperken. Als er eenmaal een overeenkomst tot stand is gekomen, dan moet deze ook worden nagekomen. Ook mag het recht op opschorting niet worden uitgesloten. Als de gebruiker bijvoorbeeld te laat levert, mag u als consument uw betalingsverplichting opschorten totdat de overeenkomst is nagekomen.

Reflexwerking
Niet alleen consumenten kunnen een beroep doen op de grijze en de zwarte lijst. Er is sprake van ‘reflexwerking’: ook kleine zelfstandigen kunnen onder omstandigheden een beroep doen op de grijze en zwarte lijst. Denk hierbij aan een natuurlijke persoon die handelt in de uitoefening van zijn beroep of bedrijf. Het moet daarbij wel gaan om rechtshandelingen die buiten het normale expertisegebied van de natuurlijke persoon liggen. Bijvoorbeeld een arts die een auto koopt of een makelaar die een nieuwe verwarmingsinstallatie koopt, maar niet: een producent die benodigde grondstoffen koopt.

Geen beroep op onredelijk bezwarendheid
De wetgever heeft echter besloten dat de bescherming met betrekking tot de terhandstelling van algemene voorwaarden – zoals uiteengezet in dit eerdere artikel –  en de hiervoor omschreven onredelijk bezwarendheid van bedingen, niet geldt voor de zogenaamde ‘grote wederpartijen’. Van een grote wederpartij is sprake, indien het een rechtspersoon is die zijn jaarrekening moet publiceren en die 50 of meer werkzame personen in dienst heeft. Dergelijke grote wederpartijen kunnen zich enkel beroepen op de algemene bepalingen van de ‘redelijkheid en billijkheid’.

Om erachter te komen of u te maken heeft met een grote wederpartij, kunt u het Handelsregister van de Kamer van Koophandel raadplegen. Let wel dat het Handelsregister lijdelijk is, dat wil zeggen afhankelijk is van de informatie die haar verstrekt wordt. En zorg dat u altijd goed voor ogen hebt wie uw wederpartij is. Het kan voorkomen dat u denkt met een grote wederpartij te maken hebt, maar dat u door een klein verschil in de naam eigenlijk met een dochter of zustermaatschappij handelt. Het advies is dan ook om altijd te voldoen aan uw terhandstellingsplicht en om te zorgen dat de algemene voorwaarden inhoudelijk juist zijn.

Door Christien Beernink, advocaat Ondernemingsrecht