In een zaak die werd voorgelegd aan de rechtbank Rotterdam stond de vraag centraal of eiseres in de onderhavige zaak recht had op vrije advocaatkeuze op kosten van de vakbond.
Wat is er gebeurd?
Eiseres is op 1 september 2008 in dienst getreden bij (de rechtsvoorganger van) FNV. Eiseres is op 1 december 2009 ook lid geworden van FNV.
In augustus 2014 is de verstandhouding tussen partijen onder druk komen te staan nadat FNV eiseres aansprak op haar functioneren en ziekteverzuim, waarop eiseres zich vervolgens op 2 september 2014 heeft ziek gemeld.
Bij beschikking van de kantonrechter te Eindhoven d.d. 15 januari 2016 is de arbeidsovereenkomst tussen partijen ontbonden per 1 maart 2016. In hoger beroep heeft het Gerechtshof te ’s-Hertogenbosch de uitspraak van de kantonrechter bekrachtigd.
Aanvankelijk liet eiseres zich in het conflict dat ontstond tussen haar en FNV, als werkgever bijstaan door een jurist in dienst van FNV, maar gaandeweg twijfelde zij aan zijn onafhankelijkheid. Per email van 8 oktober 2014 heeft zij te kennen gegeven dat zij zich wenste te laten vertegenwoordigen door een rechtshulpverlener naar eigen keuze op kosten van FNV.
FNV bleef erbij dat bijstand zou worden verleend door “FNV Personeel” zijnde een aparte eenheid binnen FNV zodat onafhankelijkheid gewaarborgd zou zijn. Eiseres ging daar niet mee akkoord.
Aanvankelijk heeft eiseres vervolgens DAS rechtsbijstand ingeschakeld. Nadat het verzoekschrift was ingediend heeft zij mr. Sars benaderd, die haar vervolgens in twee instanties heeft bijgestaan.
De algemene voorwaarden voor individuele rechtsbijstand van FNV kent, onder meer, de volgende bepalingen:
“Artikel 2.2 FNV bepaalt:
2.2.1. wie de behandelaar van de zaak is; en
2.2.2. de aard, de omvang en de afhandeling van de te verlenen rechtshulp op basis van een inhoudelijke beoordeling van de zaak door de behandelaar.
artikel 2.5. Ter voorkoming van twijfel zij vermeld dat Leden geen vrije keuze hebben met betrekking tot de Behandelaar noch wie de Rechtshulp verleent.
artikel 4 lid 1 sub 8
Leden hebben geen recht op Rechtshulp in zaken die betrekking hebben op of gericht zijn tegen FNV of een aan de FNV gelieerde organisatie of tegen een ander lid.
en lid 9 van dat artikel:
Waar rechtsbijstand bij andere rechtshulpverleners is verleend of gevraagd.
artikel 4.3
In het geval van een Zaak waarin het lid werknemer van FNV of een aan FNV gelieerde organisatie is, dan wordt Rechtshulp verleend conform de door de sectorraad vakbonden te treffen regels en voorzieningen.”
Het geschil
Eiseres meent (onder andere) dat FNV in gebreke is gebleven ter zake van de nakoming van de op haar rustende verplichtingen uit hoofde van het lidmaatschap van [eiseres] van FNV, meer in het bijzonder de daaruit voortvloeiende aanspraak op deugdelijke verlening van rechtsbijstand. Eiseres meent dat zij op basis van haar lidmaatschap van FNV, waartoe zij naar zij stelt, verplicht was vanwege het dienstverband, recht heeft op door FNV betaalde rechtsbijstand. Nu dit bijstand in een procedure jegens FNV betreft, is er sprake van conflicterende belangen. Eiseres meent dat zij aanspraak kan maken op vergoeding van de door haar gemaakte advocaatkosten nu er daadwerkelijk een procedure is gevolgd. Eiseres beroept zich in deze op een uitspraak van het Hof Den Haag (ECLI: NL; GHD;2014:1433; zie hierna).
Gedaagde verweert zich met de stelling dat eiseres blijkens het Statuut Sector Vakbonden recht heeft op rechtsbijstand van de bij FNV Personeel werkzame juristen. Teneinde de onafhankelijkheid te waarborgen van de dan ingeschakelde juristen zijn er nadere regels overeengekomen. Gedaagde stelt verder dat FNV geen rechtsbijstandsverzekeraar is, doch een vakbond die als extra service haar leden op sommige arbeid gerelateerde terreinen diensten verleent. FNV betwist verder dat het lidmaatschap voor eiseres verplicht was en dat de arresten van de gerechtshoven Den Haag en Arnhem-Leeuwarden (zie beide hieronder) niet van toepassing zijn in kwestie. Subsidiair voert FNV aan dat de kosten buitensporig hoog zijn.
Vrije advocaatkeuze; het juridisch kader
Hoge Raad De Hoge Raad heeft in zijn tussenarrest van 28 september 2012 het Hof van Justitie van de Europese Unie diverse vragen voorgelegd inzake het recht op vrije advocaatkeuze.
Het HvJEU heeft daarop in zijn arrest van 7 november 2013, nr. C-442/12 voor recht verklaard, dat art. 4 lid 1, onder a, van richtlijn 87/344/EEG zich ertegen verzet dat een rechtsbijstandverzekeraar die in zijn verzekeringsovereenkomsten regelt dat rechtsbijstand in beginsel wordt verleend door zijn werknemers, tevens bedingt dat de kosten van rechtsbijstand van een door de verzekerde vrij gekozen advocaat of rechtsbijstandverlener slechts vergoed kunnen worden indien de verzekeraar van mening is dat de behandeling van de zaak aan een externe rechtshulpverlener moet worden uitbesteed, en dat het daarbij geen verschil maakt of rechtsbijstand voor de desbetreffende gerechtelijke of administratieve procedure naar nationaal recht verplicht is.
De Hoge Raad heeft vervolgens bij arrest d.d. 21 februari 2014 bepaald dat rechtsbijstandverzekerden recht hebben op vrije advocaatkeuze. De Hoge Raad beslist vervolgens dat het recht op vrije keuze van een rechtshulpverlener niet afhankelijk is van een besluit van de rechtsbijstandverzekeraar dat de zaak door een externe rechtshulpverlener zal worden behandeld. Bovendien behoefde geen debat plaats te vinden over de vraag of eiser het recht had zich door een advocaat te laten bijstaan in een procedure waarbij procesvertegenwoordiging niet verplicht is.
Hof Den Haag Het hof Den Haag heeft bij arrest d.d. 29 april 2014 beslist dat het recht op vrije advocaatkeuze ook geldt voor rechtsbijstand op basis van een vakbondslidmaatschap, ook als dit in de Algemene Voorwaarden van de vakbond is uitgesloten, althans in deze kwestie. Het hof beslist dat het beroep op de uitsluiting in de Algemene Voorwaarden niet opgaat nu de vakbond door een vrije advocaatkeuze van geïntimeerde niet in haar belangen is geschaad en in voornoemd arrest van de Hoge Raad het recht op vrije advocaatkeuze besloten ligt.
Het hof merkt verder op dat indien en voor zover sprake is van niet noodzakelijke of niet redelijke procedures, er geen verplichting bestaat voor de verzekeraar tot het vergoeden van de kosten van rechtsbijstand. In die gevallen is immers geen sprake van “kosten die in redelijkheid zijn gemaakt”. De norm dat de te vergoeden kosten redelijk moeten zijn, ziet niet uitsluitend op de hoogte van die kosten, maar ook op de gevoerde procedures. Om dit te kunnen beoordelen, moet de verzekeraar kunnen beschikken over inhoudelijke informatie over de gerechtelijke procedures. Hierover dient verzekerde aan de verzekeraar informatie te verstrekken die haar in staat stelt om te beoordelen of (1) de kosten van rechtsbijstand redelijk zijn en (2) of in redelijkheid kans op een succesvolle afwikkeling van het geschil bestaat. De verzekeraar is dan ook gerechtigd tot inzage in de dossiers op basis waarvan facturatie plaatsvindt. De informatieplicht van de verzekerde gaat evenwel niet zo ver dat hij – op straffe van verlies van zijn rechten – vooraf toestemming aan de verzekeraar dient te vragen.
Hof Arnhem-Leeuwarden Het hof Arnhem-Leeuwarden heeft bij arrest d.d.12 maart 2013 beslist dat het hier om de uitleg en toepassing van artikel 7.2.5 van de door FNV Bondgenoten als vereniging gehanteerde lidmaatschapsvoorwaarden gaat, die door de algemene ledenvergadering zijn vastgesteld, en de ter nadere uitwerking van die voorwaarden door de Sectorraad gehanteerde regels en voorzieningen. Deze uitleg en toepassing moeten in het kader van het verenigingsrecht worden beoordeeld. Ingevolge artikel 7.2.5 kan een lid geen aanspraak maken op rechtshulp indien het een zaak betreft gericht tegen FNV Bondgenoten, de FNV of een aan de FNV gelieerde organisatie. Deze uitzondering geldt, gelet op het vervolg van deze bepaling, niet als het een zaak als de onderhavige betreft, waarbij het lid als werknemer, en de betreffende FNV organisatie als werkgever, is betrokken. In dat geval wordt wel rechtshulp verleend, en wel overeenkomstig de door de Sectorraad Vakbonden van FNV Bondgenoten te treffen regels en voorzieningen.
Wat betreft de uitleg van artikel 7.2.5 overweegt het hof dat in de tekst van die bepaling geen recht op vrije advocaatkeuze valt te lezen. Uit de door FNV in het geding gebrachte verklaring maakt het hof op dat het gebruik is dat een werknemer van FNV Bondgenoten in geval van een arbeidsrechtelijk geschil tussen hem en FNV Bondgenoten voor rechtshulp wordt verwezen naar Zumpolle Advocaten te Utrecht. Appellant heeft verder ook geen feiten of omstandigheden gesteld op grond waarvan hij mocht verwachten dat hij zelf een advocaat kon inschakelen en de kosten daarvan vervolgens (tot op redelijke hoogte) op FNV Bondgenoten kon verhalen.
Het oordeel in rechte
De rechtbank oordeelt allereerst dat de vakbond FNV is een (vak)vereniging is en de maatschappelijke belangen van haar leden behartigt. Zij verleent diensten, waaronder rechtsbijstand, aan haar leden en het recht daarop is inherent aan de lidmaatschapsverhouding. De vergoeding die leden betalen, is niet een premie uit hoofde van een rechtsbijstandsverzekering. Met het Hof Arnhem-Leeuwarden is de kantonrechter dus van oordeel dat een beroep op artikel 4 van de richtlijn 78/344, het recht op vrije advocaatkeuze op kosten van FNV, eiseres niet toekomt.
De lidmaatschapsvoorwaarden geven het kader aan waarbinnen voor leden van FNV, waaronder ook haar eigen werknemers, recht bestaat op juridische bijstand in arbeidsrechtelijke kwesties. In artikel 4 lid 3 van de algemene voorwaarden voor individuele rechtsbijstand wordt voor wat betreft de rechtsbijstand aan werknemers verwezen naar door de sectorraad vakbonden te treffen regels en voorzieningen, zijnde (o.a.) het Statuut van 30 mei 2011. Daarin wordt bepaald dat rechtshulp voor leden in een zaak tegen de FNV zal worden opgedragen aan deskundige personen die vrij en onafhankelijk kunnen optreden jegens de werkgever.
De rechtbank beslist vervolgens (r.o. 4.3):
“Het Statuut garandeert dat de “deskundige personen aan wie de zaak zal worden opgedragen vrij en onafhankelijk kunnen optreden”. Het enkele feit dat zo een persoon deel uit maakt van “FNV Personeel” betekent nog niet dat er niet vrij en onafhankelijk zou kunnen worden opgetreden. Noch uit hetgeen zij naar voren heeft gebracht, noch uit de door haar overgelegde producties blijkt op grond waarvan [eiseres] zou moeten twijfelen aan de deskundigheid en het onafhankelijke oordeel van mr. [E.]. Voor die twijfel bestaat des te minder aanleiding, nu FNV onweersproken heeft gesteld dat mr. [E.] [eiseres] in een eerdere kwestie tot haar tevredenheid heeft bijgestaan. [eiseres] heeft op voorhand ervoor gekozen zelf een advocaat in te schakelen.”
De rechtbank stelt verder dat eiseres de weigering van FNV om haar toe te staan op kosten van FNV van de diensten van een zelf gekozen externe advocaat gebruik te maken conform algemene voorwaarden had kunnen voorleggen aan de Klachtencommissie. Verder is de rechtbank met FNV van oordeel dat een beroep op het arrest van het Hof Den Haag niet opgaat, omdat in dit geval niet vooraf tussen partijen afgesproken is dat de rechtsbijstand mocht worden verleend door een externe advocaat op kosten van de bond. De rechtbank concludeert vervolgens dat FNV niet gehouden is de kosten voor rechtsbijstand te vergoeden.
Conclusie
Het oordeel van de rechtbank onderstreept dat het recht op rechtsbijstand via een vakbond niet één op één vergeleken kan worden met het recht op rechtsbijstand via een rechtsbijstandsverzekeraar, waarbij per definitie het recht op vrije advocaatkeuze bestaat. Vrije advocaatkeuze bij rechtsbijstand via een vakbond is wel degelijk mogelijk, maar dit moet dan vooraf tussen partijen zijn overeengekomen.
Niet altijd vrije advocaatkeuze op kosten van vakbond
In een zaak die werd voorgelegd aan de rechtbank Rotterdam stond de vraag centraal of eiseres in de onderhavige zaak recht had op vrije advocaatkeuze op kosten van de vakbond.Wat is er gebeurd?Eiseres is op 1 september 2008 in dienst getreden bij (de rechtsvoorganger van) FNV. Eiseres is op 1 december 2009 ook lid geworden van FNV.In augustus 2014 is de verstandhouding tussen partijen onder druk komen te staan nadat FNV eiseres aansprak op haar functioneren en ziekteverzuim, waarop eiseres zi...
Leestijd
Auteur artikel
Imke Vadokas-Hofmans
Gepubliceerd
24 oktober 2017
Laatst gewijzigd
16 april 2018