Hoofdpunten auteurscontractenrecht
De hoofdpunten uit de wet zijn:
- aanpassing van het schriftelijkheidsvereiste voor exclusieve licenties;
- makers krijgen een recht op een billijke vergoeding voor de verlening van exploitatierechten.
- makers hebben recht op een aanvullende billijke vergoeding als er een ernstige onevenredigheid bestaat tussen de ontvangen vergoeding en de opbrengsten van de exploitatie. Dit wordt ook wel de bestsellerbepaling genoemd;
- makers hebben het recht om een overeenkomst met een exploitant geheel of gedeeltelijk te ontbinden als het werk onvoldoende geëxploiteerd wordt. Deze bepaling wordt de non-usus bepaling genoemd;
- makers kunnen onduidelijke of onredelijk lange aanspraken op de exploitatie van toekomstige werken en andere onredelijke bezwarende bedingen vernietigen;
- de wet geldt ook voor (uitvoeringen van) uitvoerend kunstenaars.
Van de rechten genoemd in het nieuwe Hoofdstuk 1A van de Auteurswet (over de exploitatieovereenkomst) kan de maker geen afstand doen. Het gaat dus om dwingend recht dat niet door exploitanten "weggecontracteerd" kan worden. Bovendien wordt geregeld dat de nieuwe regels ook van toepassing zijn op contracten waarbij gekozen is voor buitenlands recht, mits de exploitatiehandelingen geheel of in overwegende mate in Nederland plaatsvinden of dienen plaats te vinden.
Schriftelijke overdracht en exclusieve licentie
Hoofdstuk 1A is van toepassing op overeenkomsten die als hoofddoel hebben het verlenen van exploitatiebevoegdheden. De voorwaarden voor verlening van een exclusieve licentie wordt gelijkgetrokken met de voorwaarden voor overdracht van het auteursrecht. Dat betekent dat zowel voor de overdracht als voor de exclusieve licentieverlening een akte (een schriftelijke overeenkomst met handtekeningen) vereist is. Voor zowel overdracht als het verstrekken van een exclusieve licentie gaat dus de eis van een akte gelden. Dat is momenteel bij het naburig recht al het geval. (Maar volgens het naburige recht moet momenteel ook een niet-exclusieve licentie schriftelijk worden gesloten. Die eis gaat verdwijnen.) Het aktevereiste gold tot op heden niet voor exclusieve auteursrechtelijke licenties.
Het nieuwe Hoofdstuk 1A van de Auteurswet, het hoofdstuk waarin bovenstaande over exploitatieovereenkomsten is geregeld, geldt slechts voor natuurlijke personen. Deze regels gelden dus niet voor de “fictieve makers” van artikel 7 en 8 Aw. De werkgever of de rechtspersoon die als maker van een werk moet worden aangemerkt kan dus geen gebruik maken van de regels omtrent de exploitatieovereenkomst.
Billijke vergoeding
De maker heeft volgende de nieuwe wet recht op een billijke vergoeding voor het verlenen van exploitatiebevoegdheden. De billijke vergoeding kan worden vastgesteld door de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Er kunnen hierover nadere regels worden gesteld in verband met de vaststelling van de billijke vergoeding.
Nieuwe exploitatiemogelijkheden
Nieuwe onvoorziene, exploitatiemogelijkheden konden in het verleden nogal wat moeilijkheden opleveren bij de uitleg van overeenkomsten, bijvoorbeeld voor de vraag of de royaltybepalingen uit het oude contract op zo’n nieuwe exploitatiemogelijkheid ook van toepassing is. De nieuwe wet bepaalt dat de maker die bevoegdheden heeft verleend ten aanzien van ten tijde van het sluiten van de overeenkomst nog onbekende exploitaties, recht heeft op een aanvullende billijke vergoeding, ook als de exploitatiebevoegdheid inmiddels is overgedragen aan een derde. In dat geval dient de derde de aanvullende vergoeding te voldoen.
Bestseller clause
Indien de maker volgens het contract een vergoeding ontvangt die gelet op de wederzijdse prestaties een ernstig onevenredig is in verhouding tot de opbrengst van de exploitatie van het werk, kan de rechter worden gevraagd met terugwerkende kracht de overeenkomst aan te passen.
Non usus
Ontbinding van een schriftelijk contract was tot op heden mogelijk op basis van de algemene ontbindingsmogelijkheid uit het Burgerlijk Wetboek. Uit onderzoek is echter gebleken dat het gewone overeenkomstenrecht te algemeen is om partijen bij de uitleg van exploitatiecontracten houvast te bieden. Daarom is er een nieuwe ontbindingsmogelijkheid in de wet gekomen: in geval een exploitant een werk niet binnen een redelijke termijn na het sluiten van de overeenkomst in voldoende mate exploiteert, of als niet langer in voldoende mate wordt geëxploiteerd. Dit niet (voldoende) exploiteren mag niet aan de maker toe te rekenen zijn. Om ontbinding te voorkomen, moet een exploitant een zodanig zwaarwichtig belang hebben bij de instandhouding van de overeenkomst, dat het belang van de maker daarvoor naar redelijkheid en billijkheid zal moeten wijken. Het is de vraag hoe dat in de praktijk gaat uitwerken.
De wet regelt voorts dat de maker (tenzij nakoming blijvend onmogelijk is) de exploitant schriftelijk een redelijke termijn voor nakoming moet gunnen.
Indien het auteursrecht door de exploitant is overgedragen aan een derde partij, kan de maker zijn uit de ontbinding voortvloeiende rechten ook tegen deze derde geldend maken. Denk daarbij bijvoorbeeld aan een recht op teruglevering van het overgedragen auteursrecht. Werkt de exploitant of de derde daar niet aan mee? In dat geval kan de maker een procedure starten voor de rechter om om de vaststelling van een redelijk bedrag te verzoeken dat alsdan door de exploitant of de derde aan de maker moet worden voldaan, naast een eventuele schadevergoeding.
Vernietigbaarheid (royalty) bedingen
Een beding dat voor een onredelijk lange of onvoldoende bepaalde termijn aanspraken op de exploitatie van toekomstige werken van de maker inhoudt, is vernietigbaar. Onredelijk bezwarende bedingen in een contract zijn ook vernietigbaar. In de Memorie van Toelichting worden hier twee voorbeelden van gegeven. Zo is “een bepaling waarbij royalty’s worden gebaseerd op brutobedragen waarop onbeperkt aftrekposten, zoals promotiekosten en dergelijke, in mindering kunnen worden gebracht, zodat netto niets aan de maker wordt uitgekeerd onredelijk bezwarend.” Ook is de “bij platencontracten wel voorkomende verplichte aansluiting bij een bepaalde aan de exploitant gelieerde muziekuitgever” hoogstwaarschijnlijk onredelijk bezwarend. De bepalingen over vernietigbaarheid zijn alleen van toepassing op overeenkomsten waarbij de maker het auteursrecht geheel of gedeeltelijk overdraagt of op overeenkomst waarbij door de maker een exclusieve licentie wordt verleend.
Geschillen over exploitatie
Er komt voorts een wettelijke basis om een geschillencommissie in te stellen die geschillen tussen makers en exploitanten kan beslechten. De Minister van Veiligheid en Justitie zal een geschillencommissie instellen voor de beslechting van geschillen over exploitatieovereenkomsten. Deze commissie zal onder andere uitspraken kunnen doen over de open normen (bijv. redelijke termijn, billijke vergoeding en onredelijk bezwarend) uit het wetsvoorstel. Wordt een geschil niet binnen drie maanden na de uitspraak alsnog voorgelegd aan de rechter, dan geldt de uitspraak als overeengekomen tussen partijen.
Overgangsrecht
Het huidige recht blijft van toepassing op contracten die zijn gesloten voordat de wet in werking is getreden. De ontbindingsbepalingen, de bevoegdheid om tussentijds op te zeggen en de mogelijkheid om bepalingen te laten vernietigen gaan echter ook gelden voor ‘oude’ contracten.
Overige regels
Daarnaast bevat de wet nog een aantal andere punten, waaronder een aanpassing van het filmrecht en dat makers van wetenschappelijke artikelen - waarvoor het onderzoek geheel of gedeeltelijk met Nederlandse publieke middelen is bekostigd - het recht krijgen om de manuscriptversie na verloop van een redelijke termijn via open access beschikbaar te stellen voor het publiek, mits de bron van de eerste openbaarmaking daarbij duidelijk wordt vermeld.
Wij houden u op de hoogte van de ontwikkelingen op het gebied van het auteurscontractenrecht.
Joost Becker, advocaat auteursrecht
