Wraking van de rechter minder populair

Wraking

Rechters moeten onpartijdig zijn. Als er aanleiding is om aan te nemen dat een rechter vooringenomen is, kan een rechter worden gewraakt. Wraking is een rechtsmiddel waarmee de onafhankelijkheid en onpartijdigheid van de rechter kan worden beoordeeld. Als het wrakingsverzoek wordt toegewezen wordt de rechter vervangen. Als het verzoek niet wordt gehonoreerd dan blijft dezelfde rechter de zaak behandelen. Deze beslissing is definitief. Tegen de beslissing van de wrakingskamer staat geen rechtsmiddel open.

Aantal wrakingsverzoeken

Het aantal wrakingsverzoeken is sinds 2007 flink toegenomen, maar vanaf 2012 is die trend gestopt. In 2012 werd een recordaantal van 659 wrakingsverzoeken ingediend. De media-aandacht rond het strafproces in de zaak Geert Wilders in 2010 en 2011 heeft hier zeker aan bij gedragen. Tijdens het proces werd door voormalig advocaat Bram Moszkowicz tweemaal een verzoek tot wraking ingediend tegen de rechtbank. De tweede keer werd het wrakingsverzoek toegewezen omdat de schijn van partijdigheid was gewekt. In de loop der jaren zijn advocaten ook door een verhoogde interesse in de vakliteratuur beter bekend geraakt met het instrument wraking. In 2013 daalde voor het eerst sinds jaren het aantal wrakingsverzoeken naar 626 en in 2014 zette deze daling door naar 619 verzoeken. Het aantal wrakingsverzoeken is overigens op een totaal van 1,7 miljoen rechtszaken per jaar relatief gering.

Wettelijke regeling

In artikel 6 EVRM is het recht op een onpartijdige rechter vastgelegd. In de Wetboeken van Burgerlijke Rechtsvordering (artikel 36-41 Rv) en Strafvordering (512-518 Sv) en in de  Algemene wet bestuursrecht (8:15-8:20 Awb) zijn vrijwel gelijkluidende regelingen opgenomen met betrekking tot wraking en verschoning van rechters.

Wrakingsgronden

Er zijn twee gronden waarop een rechter kan worden gewraakt. Dit zijn de subjectieve en objectieve onpartijdigheid van de rechter. Bij subjectieve onpartijdigheid gaat het om de persoonlijke vooringenomenheid van de rechter. Bij de objectieve onpartijdigheid gaat het om feiten en omstandigheden die grond geven om te vrezen dat een rechter niet onpartijdig is.

Er kunnen verschillende redenen zijn waarom een rechter onpartijdig is of de schijn wekt onpartijdig te zijn. Dit kan te maken hebben met nevenfuncties die de rechter vervuld, persoonlijke relaties die de rechter met een van de partijen heeft of dat de rechter eerder een beslissing heeft genomen in een zaak waarbij dezelfde partijen betrokken waren. Het merendeel van de wrakingsverzoeken heeft echter betrekking op procesbeslissingen en de behandeling van de zaak dan wel de (wijze van) bejegening van partijen.

Bij de beoordeling van een beroep op wraking geldt als uitgangspunt dat een rechter uit hoofde van zijn aanstelling wordt vermoed onpartijdig te zijn, tenzij zich een uitzonderlijke omstandigheid voordoet die een zwaarwegende aanwijzing oplevert voor het oordeel dat een rechter tegenover een rechtzoekende een vooringenomenheid koestert, althans dat de bij een rechtzoekende dienaangaande bestaande vrees objectief gerechtvaardigd is (HR 18 april 1995, NJ 1996, 73).

Procedure

Een wrakingsverzoek kan schriftelijk worden ingediend bij de griffie of mondeling geschieden tijdens een terechtzitting. Het verzoek dient gemotiveerd te zijn. Na het verzoek wordt de behandeling van de zaak geschorst. Een rechter kan aangeven in de wraking te berusten en zal dan vervangen worden. Indien de rechter niet in de wraking berust wordt het wrakingsverzoek zo spoedig mogelijk behandeld door een meervoudige kamer (de wrakingskamer). De betrokkenen bij de wraking worden in de gelegenheid gesteld te worden gehoord. De beslissing van de wrakingskamer is schriftelijk en gemotiveerd en wordt direct medegedeeld aan betrokkenen. Als de wrakingskamer het verzoek honoreert kan dat betekenen dat de rechter in de betreffende zaak partijdig is, of dat er een schijn van partijdigheid is.

Succeskans

Het merendeel van de wrakingsverzoeken wordt afgewezen. In 2014 werden slechts 40 van de 619 wrakingsverzoeken toegewezen. In de periode 2011 t/m 2014 werd jaarlijks ongeveer 6% van de wrakingsverzoeken gehonoreerd. De kans is dus groot dat je na een wrakingsverzoek met dezelfde rechter blijft zitten. De blijvend lage succeskans zou de daling in populariteit kunnen verklaren.

Wanneer slaagt een wrakingsverzoek wel? Dat hangt zeer af van de concrete omstandigheden van het geval en is dus erg casuïstisch. Een voorbeeld is een zaak van de wrakingskamer van de rechtbank Den Haag (ECLI:NL:RBDHA:2013:8663) waarin het wrakingsverzoek werd toegewezen omdat de indruk was gewekt dat de kantonrechter zijn oordeel over de zaak reeds voor aanvang van de comparitie had gevormd en niet openstond voor argumenten die in een andere richting wezen.

Verschil met verschoning

Wraking vindt plaats op initiatief van (één van de) partijen, terwijl verschoning – het spiegelbeeld van wraking – aan het initiatief van de rechter is overgelaten. Een rechter die zelf voorziet dat zijn of haar onpartijdigheid in het geding kan zijn, kan uit zichzelf beslissen om terug te treden. De rechter kan dan een verzoek indienen zich te mogen verschonen. Ook in dat geval wordt direct na het verzoek de behandeling van de zaak geschorst.