Algemene voorwaarden ten aanzien van consumenten: waar moet ik op letten? II: 'De grijze-lijst'

Op deze kennispagina schreef ik recentelijk een eerste artikel over het hanteren van algemene voorwaarden ten aanzien van consumenten. In dat artikel zette ik uiteen wanneer een wederpartij kwalificeert als consument en welke bedingen in algemene voorwaarden ten aanzien van een consument altijd als onredelijk bezwarend worden aangemerkt ( de ‘zwarte-lijst’).

In dit tweede artikel van een serie van drie, ga ik in op de zogenoemde ‘grijze-lijst’ bedingen.

‘Grijze-lijst’-bedingen
In mijn vorige artikel gaf ik al aan dat er specifieke spelregels gelden voor het hanteren van algemene voorwaarden ten aanzien van consumenten. Naast de besproken ‘zwarte-lijst’ van artikel 6:236 van het Burgerlijk Wetboek waarin de wetgever een limitatieve opsomming geeft van bedingen in algemene voorwaarden die ten aanzien van consumenten steeds als onredelijk bezwarend worden aangemerkt, kent de Nederlandse wet ook een zogenoemde ‘grijze-lijst’.

De ‘grijze-lijst’ is vastgelegd in artikel 6:237 van het Burgerlijk Wetboek. De ‘grijze-lijst’ bevat bedingen die ten aanzien van consumenten vermoed worden onredelijk bezwarend te zijn. Anders dan de ‘zwarte-lijst’ bedingen zijn de bedingen op de ‘grijze-lijst’ dus niet per definitie onredelijk bezwarend. De bepalingen geven een bewijsvermoeden weer die door de gebruiker van de algemene voorwaarden, de onderneming, kan worden weerlegd. Dat wil zeggen dat de onderneming die een ‘grijze-lijst’ beding hanteert, moet bewijzen dat het betreffende beding in een specifiek geval niet onredelijk bezwarend is. De onderneming zal daarbij specifieke feiten en omstandigheden moeten aantonen die het inroepen van het betreffende beding in het concrete geval niet onredelijk bezwarend maakt.

Verzuimt de onderneming dit te doen of slaagt de onderneming niet in dit bewijs, wat vaak het geval is, dan wordt de bepaling als onredelijk bezwarend aangemerkt en ten aanzien van een consument buiten toepassing gelaten.

Hieronder zal ik aangeven welke bedingen op basis van de wet kwalificeren als ‘grijze-lijst’ bedingen:

Termijn om te reageren
Allereerst kwalificeert het beding dat de ondernemer een ongebruikelijk lange of onvoldoende bepaalde termijn geeft om op een aanbod of een andere verklaring van de wederpartij te reageren als een ‘grijze-lijst’ beding. Een voorbeeld van een dergelijke bepaling is een beding dat een ondernemer de bevoegdheid geeft een vrijblijvend aanbod binnen een week na aanvaarding te herroepen, terwijl de wet bepaalt dat herroeping onverwijld na aanvaarding moet geschieden.

Wezenlijke beperking
Ten tweede kwalificeert een beding dat de inhoud van de verplichtingen van de ondernemer wezenlijk beperkt ten opzichte van hetgeen de wederpartij zonder dat beding van de overeenkomst mocht verwachten als een vermoedelijk onredelijk bezwarend beding.

Wanneer van een dergelijk beding sprake is, kan het best worden geïllustreerd aan de hand van een voorbeeld. In een bewaakte garderobe waar tegen betaling kledingstukken konden worden afgegeven was bepaald dat de directie niet voor verlies/diefstal aansprakelijk kon worden gesteld. De rechter oordeelde dat een dergelijke bepaling ten aanzien van een consument wordt vermoed onredelijk bezwarend te zijn. De prestatie die in een bewaakte garderobe verricht moet worden betreft namelijk het bewaken en teruggeven van de kledingstukken. Indien een onderneming deze verplichting beperkt, betreft dit een wezenlijke beperking van haar verplichting.

Afwijkende prestatie
Voorts is een ‘grijze-lijst’ beding het beding dat de ondernemer de bevoegdheid verleent een prestatie te verschaffen die wezenlijk afwijkt van de toegezegde prestatie. Het is de onderneming dus in beginsel niet toegestaan om zich in de algemene voorwaarden het recht voor te behouden om een compleet andere zaak dan wel een zaak van een mindere kwaliteit te leveren dan met de consument overeengekomen. Dit is enkel toegestaan indien de consument in dat geval de gelegenheid heeft de overeenkomst te ontbinden.

Beëindiging
Tevens wordt vermoed onredelijk bezwarend te zijn het beding dat de onderneming van haar gebondenheid aan de overeenkomst bevrijdt of haar de bevoegdheid daartoe geeft anders dan op in de overeenkomst vermelde gronden welke van dien aard zijn dat deze gebondenheid niet meer van haar kan worden gevergd. Op grond van deze bepaling mogen de algemene voorwaarden de onderneming bijvoorbeeld niet sneller een beroep op overmacht doen toekomen dan haar op grond van de wet toekomt en mogen de algemene voorwaarden evenmin bepaalde omstandigheden aan de zijde van de consument als tekortkoming typeren tenzij de gronden voor beëindiging duidelijk in de overeenkomst worden aangegeven én deze gronden objectief gezien van voldoende gewicht zijn om een beëindiging te rechtvaardigen.

Termijn voor nakoming
Ook staat op de ‘grijze-lijst’ het beding in de algemene voorwaarden dat de onderneming een ongewoon lange of onvoldoende bepaalde termijn geeft om de haar verplichting uit de met de consument gesloten overeenkomst na te komen. Gezien deze bepaling op de ‘grijze-lijst’ mag met een consument bijvoorbeeld geen vage leveringstermijn worden overeengekomen.

Exoneratie (uitsluiten van een (wettelijke) schadevergoedingsverplichting)
Uiteraard komt het wel eens voor dat de consument als gevolg van de overeenkomst schade lijdt. Voor die situaties probeert een onderneming zich nogal eens te exonereren in haar algemene voorwaarden. Het beding dat de onderneming (of een derde) ten dele bevrijdt van haar wettelijke verplichting tot schadevergoeding wordt echter vermoed onredelijk bezwarend te zijn. Als hoofdregel heeft dan ook te gelden dat indien je als ondernemer op basis van de wet aansprakelijk bent voor schade, deze schadevergoedingsverplichting niet op grond van de algemene voorwaarden kan worden beperkt. Evenmin mag de omvang van de schade beperkt worden. De enige uitzondering daarop is het geval waarin de onderneming kan aantonen dat de feiten en omstandigheden (zoals bijvoorbeeld de aard van de uitgesloten schade-oorzaak of de schadesoort) een beroep op het beding rechtvaardigen. Vaak slaagt een dergelijk beroep echter niet.

Verrekening
Ook op de ‘grijze-lijst’ staat het beding in de algemene voorwaarden dat de bevoegdheid tot verrekening die de consument op grond van de wet toekomt, uitsluit of beperkt. Tevens worden bedingen die de verrekeningsbevoegdheden van de onderneming ten opzichte van de wet uitbreiden vermoed onredelijk bezwarend te zijn. Een onderneming mag zichzelf dus geen verdergaande bevoegdheid tot verrekening verlenen dan welke in de wet staat beschreven.

Verval van rechten
Eveneens kwalificeert het beding dat als sanctie op bepaalde gedragingen van de consument verval stelt van de consument toekomende rechten of de bevoegdheid om bepaalde verweren te voeren, als een ‘grijze-lijst’ beding. Het meest bekende voorbeeld van een dergelijke beding is het beding dat bepaalt dat schade binnen een periode van bijvoorbeeld 24 uur moet worden gemeld. Een dergelijk beding wordt vermoed onredelijk bezwarend te zijn. Dit betekent dat de onderneming omstandigheden aannemelijk moet maken die het verval van die rechten of verweren rechtvaardigen.

Annulering
Een beding in de algemene voorwaarden dat voor het geval de overeenkomst wordt beëindigd anders dan op grond van het feit dat de consument in haar verplichting (vaak het betalen van de koopprijs) is tekortgeschoten, de consument verplicht een geldsom te betalen wordt eveneens als een ‘grijze-lijst’ bepaling gezien, tenzij de geldsom een redelijke vergoeding behelst voor het door de onderneming geleden verlies of de gederfde winst. Indien de onderneming de omvang van het door haar geleden verlies of de gederfde winst niet aannemelijk kan maken, neemt voornoemde bepaling mee dat een onderneming geen boete voor beëindiging bij de consument in rekening kan brengen.

Nevenovereenkomsten
Een beding dat de consument verplicht tot het sluiten van een overeenkomst met de onderneming of met een derde wordt voorts vermoed onredelijk bezwarend te zijn tenzij dit vanwege het verband tussen beide overeenkomsten redelijkerwijze van de consument gevergd mag worden. Een voorbeeld van een dergelijk beding is het beding in bankvoorwaarden dat in het geval van een hypothecaire geldlening bepaalt dat de leningnemer de onroerende zaak waarop het hypotheekrecht wordt gevestigd bij een aan de hypotheeknemer gelieerde specifieke verzekeraar moet verzekeren tegen brand en verzekerd moet houden gedurende de looptijd van de hypothecaire geldlening.

Duur van de overeenkomst
Voorts stelt de ‘grijze-lijst’ dat een beding dat voor een overeenkomst tot het geregeld afleveren van zaken (met uitzondering van kranten en tijdschriften) of het geregeld doen van verrichtingen een duur bepaalt van meer dan een jaar wordt vermoed onredelijk bezwarend te zijn tenzij de consument de overeenkomst telkens na een jaar kan opzeggen met inachtneming van een opzegtermijn van één maand.

Opzegtermijn
Op de ‘grijze-lijst’ staat tevens het beding in de algemene voorwaarden dat bepaalt dat voor de consument een langere opzegtermijn geldt dan voor de ondernemer.

Vormvereisten
De ‘grijze-lijst’ stelt paal en perk aan het opleggen van vormvereisten door de onderneming. Een beding in de algemene voorwaarden dat voor de geldigheid van een door de consument te verrichten verklaring een strengere vorm vereist dan een onderhandse akte (een ondertekend geschrift) wordt namelijk eveneens vermoed onredelijk bezwarend te zijn. Een onderneming mag dus niet zomaar bepalen dat een verklaring van de consument moet zijn vastgelegd in een notariële akte. Omdat het bij ‘grijze-lijst’ bedingen om bewijsvermoedens gaat, kan onder omstandigheden een strengere vorm wel gerechtvaardigd zijn. Zo mag een verzekeraar in haar algemene (polis)voorwaarden wel bepalen dat er in het geval van diefstal een proces-verbaal van de politie moet worden overgelegd.

Onherroepelijke volmacht
Indien op basis van de overeenkomst door de consument aan de onderneming een volmacht moet worden afgegeven en dit in de algemene voorwaarden wordt vastgelegd, dient de onderneming ook op te passen. Het beding in de algemene voorwaarden dat bepaalt dat de door de consument afgegeven volmacht onherroepelijk is of niet eindigt door de dood of ondercuratelestelling van de consument wordt vermoed onredelijk bezwarend te zijn, tenzij het een volmacht betreft voor het leveren van een registergoed. Het is in alle andere gevallen dan ook aan te bevelen om een duidelijke duur van de volmacht en de herroepingsmogelijkheden vast te leggen.

Opzegtermijn bij overeenkomsten tot het geregeld afleveren van zaken of het geregeld doen van verrichtingen
Tot slot komt het beding dat voor wat betreft een overeenkomst tot het geregeld afleveren van zaken (met uitzondering van kranten en tijdschriften) of het geregeld doen van verrichtingen bepaalt dat de consument een opzegtermijn van langer dan één maand in acht moet nemen voor op de ‘grijze-lijst’.

Hierboven zijn de bedingen van de ‘grijze-lijst’ opgesomd. Staat een dergelijk beding in de algemene voorwaarden, dan worden deze ten aanzien van een consument vermoed onredelijk bezwarend te zijn. Wil de onderneming toch een succesvol beroep op een dergelijk beding doen, moet zij het bewijsvermoeden ontzenuwen. Dit is een lastige klus. Laat u bij het opstellen van algemene voorwaarden dan ook goed adviseren over de gevolgen die ‘grijze-lijst’ bedingen kunnen hebben.

Ook in regelgeving van de Europese Unie zijn bewijsvermoedens vastgelegd waarop gelet moet worden bij het opstellen van algemene voorwaarden die ten aanzien van consumenten worden gebruikt. Deze regelgeving zal ik in mijn derde artikel over dit onderwerp bespreken.