Conservatoir beslag leggen en opheffen – gronden voor opheffing (deel 1)

Conservatoir beslag leggen en opheffen – gronden voor opheffing (deel 1)

Conservatoir beslag is in Nederland eenvoudig gelegd, maar hoe krijgt de beslagene het beslag er vanaf? Het leggen en opheffen van conservatoir beslag verloopt in Nederland volgens enkele bijzondere regels. Dat het beslagrecht in bepaalde gevallen een uitzonderingspositie heeft, werd kort geleden weer bevestigd in een uitspraak van de Hoge Raad. Hierin werd namelijk geoordeeld dat een voorzieningenrechter die oordeelt over het opheffen van beslag zich in bepaalde gevallen niet hoeft aan te sluiten bij het oordeel van een bodemrechter in hetzelfde geschil. Deze uitspraak geeft aanleiding tot een reeks korte en praktische artikelen over het leggen en met name het opheffen van beslag. In elk artikel wordt ingezoomd op verschillende mogelijkheden voor opheffing. 

Wat is conservatoir beslag?

Een conservatoir (ook wel bewarend) beslag op een vermogensbestanddeel van de schuldenaar, geeft een schuldeiser enige zekerheid op betaling. Het conservatoir beslag kan al worden gelegd, voordat een rechter zich heeft uitgesproken over de juistheid van de vordering waarvoor beslag wordt gelegd. Zoals gezegd is het leggen van conservatoir beslag in Nederland tamelijk eenvoudig. Bij de voorzieningenrechter van de rechtbank wordt verlof gevraagd om beslag te leggen op vermogensbestanddelen van de vermeende schuldenaar. Zo kan onder andere beslag worden gelegd op roerende of onroerende zaken van de schuldenaar en zelfs op vorderingen die de schuldenaar op derden heeft, zoals zijn bank, zijn werkgever of handelsrelaties. De voorzieningenrechter beslist op basis van summier onderzoek of verlof wordt verleend of niet. In veruit de meeste gevallen wordt de schuldenaar niet vooraf gehoord, waardoor hij geen mogelijkheid heeft zich op voorhand te verweren tegen het beslag.

De beslaglegger kan het beslagen vermogensbestanddeel pas te gelde maken als een rechter zich inhoudelijk heeft uitgesproken over de onderliggende vordering. Een conservatoir beslag kan dan worden omgezet naar een executoriaal beslag. Hoewel de beslaglegger zijn conservatoir beslag dus niet direct kan ‘uitwinnen’, kunnen de gevolgen van het conservatoir beslag voor diegene ten laste van wie het beslag is gelegd (de ‘beslagene’) al direct verstrekkend zijn. Zo betekent een conservatoir beslag onder een bankrekening debiteur dat de beslagene niet vrijelijk over zijn tegoeden kan beschikken en levert een beslag op roerende of onroerende goederen vaak een praktische belemmering bij eventuele verkoop van die goederen. Door schuldeisers wordt het beslag in de praktijk niet alleen gebruikt om verhaal veilig te stellen, maar ook om schuldeisers onder druk te zetten alsnog tot betaling over te gaan. De beslagene heeft daarmee vaak goede redenen het beslag zo snel mogelijk te willen opheffen.

Het opheffen is echter niet zo eenvoudig als het leggen van conservatoir beslag. De beslagene moet hiervoor zelf actie ondernemen. In deze reeks korte artikelen worden de gronden voor het opheffen van conservatoir beslag besproken. In dit eerste artikel in de reeks worden de manieren om op te heffen in het algemeen besproken. In de hierop volgende artikelen worden de belangrijkste gronden uitgebreider besproken en geïllustreerd aan de hand van voorbeelden uit de rechtspraak.

Hoe wordt conservatoir beslag opgeheven?

Er zijn verschillende manieren waarop een conservatoir beslag opgeheven kan worden of vervalt. De eenvoudigste manier is de vordering te betalen waarvoor beslag is gelegd. In veel zakelijke geschillen wordt echter juist beslag gelegd omdat partijen het niet eens zijn over de vordering of de omvang daarvan. De beslaglegger is verplicht binnen enkele dagen na het leggen van het beslag de zogenaamde hoofdzaak aanhangig te maken, waarin de onderliggende vordering inhoudelijk wordt behandeld. De beslagene kan als tegenvordering in deze procedure eisen dat het beslag wordt opgeheven. Het doorlopen van de hoofdzaak duurt al snel vele maanden tot enkele jaren Als de beslagene de uitkomst van de hoofdzaak niet wil afwachten, kan hij het conservatoir beslag proberen op te heffen door middel van een opheffingskortgeding.

Hoge Raad

Uit de uitspraak van de Hoge Raad in de inleiding van dit artikel blijkt al dat de rechter bij het opheffen van het beslag een eigen afweging maakt. Dat kan zelfs betekenen dat een beslag niet opgeheven wordt in kort geding, terwijl de bodemrechter in hetzelfde geschil de vordering waarvoor beslag is gelegd, heeft afgewezen. Een voorwaarde hiervoor is dat de schuldeiser die het beslag heeft gelegd in de bodemzaak nog in hoger beroep kan gaan of al hoger beroep heeft ingesteld. In een dergelijk geval gaat de zogenaamde afstemmingsregel (een rechter in kort geding moet zijn oordeel afstemmen op de bodemzaak) niet op.

Wettelijke opheffinggronden

Er zijn vier gronden voor opheffing in de wet genoemd. De rechter zal naast de beoordeling van de grond zelf, ook een belangenafweging moeten maken tussen het belang van de schuldeiser om zekerheid te krijgen en het belang van de schuldenaar bij opheffing van het beslag. Meer over deze belangenafweging vindt u in deel 5 van deze reeks.

De vier in de wet genoemde opheffingsgronden zijn:

• Verzuim van vormen die tot nietigheid leiden

Er zijn meerdere vormvereisten waaraan bij het leggen van een beslag moet worden voldaan. Denk aan algemene regels voor exploten, en ook voor het conservatoir beslag specifiek. Een rechter kan bij verzuim van dergelijke vormen het conservatoir beslag opheffen, maar kan ook bevelen tot herstel van het verzuim. Over het algemeen wordt zelden nietigheid aangenomen bij dergelijke vormverzuimen. De ernst van het verzuim moet nietigheid immers rechtvaardigen. Meestal zal het belang van de schuldeiser om zijn verhaal zeker te stellen prevaleren boven het belang van de schuldenaar bij opheffing wegens een vormverzuim.

Dit is anders wanneer het verzoekschrift van de beslaglegger niet voldoet aan de algemene ‘waarheidsplicht’ van artikel 21 van het wetboek voor Burgerlijke Rechtsvordering. In een uitspraak van de voorzieningenrechter van de rechtbank Midden-Nederland werd het beslag opgeheven omdat de beslaglegger geen volledig beeld had gegeven over het  goed waarop hij beslag wilde leggen. Het beslagen goed betrof een prototype elektrische bus die zou worden tentoongesteld in het buitenland. Door het beslag zou de bus niet tentoongesteld kunnen worden. Dat de beslaglegger hierover niets had opgenomen in zijn verzoekschrift, werd hem door de voorzieningenrechter zwaar aangerekend. Juist omdat de beslagene bij het verzoek om beslag te leggen doorgaans niet wordt gehoord, wordt van de beslaglegger verwacht dat hij niet enkel de voor hem gunstige feiten, maar een volledig beeld schetst. Als de beslaglegger zich hieraan niet houdt levert dit een opheffingsgrond voor de beslagene.

• Ondeugdelijkheid van vordering

Aangezien de deugdelijkheid van de vordering in de bodemzaak aan de orde wordt gesteld, zal de voorzieningenrechter een terughoudend voorlopig oordeel geven over de kans van toewijzing van de vordering in de bodemzaak. De rechter zal bijvoorbeeld tot opheffing overgaan als beslagene terecht een beroep doet op een exoneratieclausule of op verjaring. Zie voor een uitgebreidere bespreking van deze opheffinggrond deel 2 van deze reeks.

• Onnodigheid beslag

Bij deze grond zal de rechter bekijken of een beslaglegger wel hoeft te vrezen voor onvoldoende verhaal, indien een executoriale titel wordt verkregen en over kan worden gegaan tot inning van de vordering. Die vrees hoeft er bijvoorbeeld niet te zijn indien de schuldenaar solvabel is en er niet gevreesd hoeft te worden dat de schuldenaar vermogensbestanddelen zal onttrekken aan verhaal. In deel 3 van deze reeks komt deze opheffingrond inclusief voorbeelden aan de orde.

• Voldoende zekerheid voor vordering waarvoor beslag is gelegd

Vaak wordt zekerheid gesteld in de vorm van zakelijke en persoonlijke zekerheidsrechten. Dit kan bijvoorbeeld in de vorm van een pandrecht of een bankgarantie. Een nadere bespreking volgt in deel 4 van deze reeks. Omdat de beslagene als het ware vervangende zekerheid stelt voor het beslag, kan het beslag vervallen.

Samenvattend kan worden gesteld dat het leggen en opheffen van conservatoir beslag vraagt om de nodige aandacht. Een degelijke motivering van de belangen van partijen en juiste toepassing van de wettelijke normen maken vaak het verschil bij de vraag of een beslag kan worden gehandhaafd of moet worden opgeheven.

Heeft u vragen over of zoekt u hulp bij het leggen of opheffen van conservatoir beslag? Neem dan gerust contact op met Teun van der Weijden.