In 1975 heeft Rubik in Hongarije een octrooi verkregen voor zijn Rubiks kubus. Inmiddels is de kubus uitgegroeid tot een wereldwijde bestseller. Hij is zelfs als iconisch ontwerp opgenomen in de collectie van onder andere het Museum of Modern Art in New York.
Beckx is een in Nederland gevestigde onderneming die zich bezighoudt met handel in cadeauartikelen. Op de Nederlandse markt heeft zij de hieronder afgebeelde varianten van de Rubiks kubus aangeboden waaronder de ‘Magic Cube’, ‘Keychain Magic Cube’, ‘Pink Cube’, ‘Kama Sutra Cube’ en ‘Sudoku Cube’.
Rubik is al sinds 2011 bezig om op basis van het auteursrecht op te treden tegen deze varianten van de Rubiks kubus.
Voorafgaande uitspraken
In 2011 heeft de voorzieningenrechter van de rechtbank Midden-Nederland in een kort geding procedure geoordeeld dat op de Rubiks kubus zonder kleurvlakken geen auteursrecht rust, omdat de vormgeving daarvan technisch en functioneel is bepaald en de kubusvorm niet oorspronkelijk is. Rubik heeft tegen dit vonnis hoger beroep ingesteld en de grondslag aangevuld.
In hoger beroep heeft Rubik ook een beroep gedaan op de auteursrechtelijke bescherming van de vormgeving van de kubus inclusief kleurvlakken en een beroep gedaan op slaafse nabootsing. In 2012 heeft het Hof Arnhem geoordeeld dat aan de kubus uitsluitend auteursrechtelijke bescherming toekomt ten aanzien van de combinatie van de zes gekleurde vakken van de kubus en dat Beckx met de door haar verhandelde Magic Cube en Keychain Magic Cube daarop vanwege de overeenstemmende kleuren inbreuk maakt.
Rubik heeft vervolgens cassatieberoep ingesteld bij de Hoge Raad, omdat hij het op bepaalde punten niet eens was met het oordeel van het Hof. Met name vanwege het oordeel dat een aantal elementen van de kubus technisch functioneel bepaald zijn en daardoor niet voor auteursrechtelijke bescherming in aanmerking komen. De Hoge Raad heeft in 2014 het cassatieberoep verworpen.
Partijen hebben elkaar vervolgens over en weer gedagvaard in een bodemprocedure. De rechtbank heeft in 2018 geoordeeld dat de keuze van de grid (de contrasterende rand tussen de individuele blokjes), in deze specifieke vorm, dikte en zwarte kleur, in combinatie met de gekozen zes opvallende, met elkaar contrasterende specifieke kleuren voor de egale kleurvlakken en plaatsing van die kleuren op de kubus, aan de Rubiks kubus een unieke nog niet bestaande uiterlijke vormgevingsvorm geeft, die voor auteursrechtelijke bescherming in aanmerking komt. Opnieuw wordt geoordeeld dat de Magic Cube en de Keychain Magic Cube van Beckx inbreuk maken op de Rubiks kubus. De Kama Sutra Cube, Pink Cube en Sudoku Cube maken geen inbreuk op het auteursrecht aangezien de daarop aangebrachte afbeeldingen een geheel ander aanzicht geven dan de Rubiks kubus. Beckx heeft vervolgens hoger beroep ingesteld tegen het oordeel van de rechtbank.
Auteursrechtelijke bescherming van de Rubiks kubus
Het Hof dient in hoger beroep de vraag te beantwoorden of de kubus met en zonder de specifieke kleurvakken in Nederland een auteursrechtelijk beschermd werk is. Om voor auteursrechtelijke bescherming in aanmerking te komen dient een werk i) oorspronkelijk en ii) nauwkeurig en objectief identificeerbaar te zijn. Tussen partijen is niet in geschil dat de kubus nauwkeurig en objectief identificeerbaar is.
Het hof is met de rechtbank van oordeel dat de algemene keuze om iedere deelkubus aan de zichtbare oppervlakten identificeerbaar te maken functioneel is. Om de puzzel op te lossen, is het namelijk nodig dat ieder van de zes zijvlakken van de kubus en de daarvan deel uitmakende deelkubussen één geheel vormen, dat kan door kleur maar ook - zo blijkt uit de door Rubik getoonde vormgevingsalternatieven - door andere identificerende elementen, zoals letters, cijfers, symbolen of afbeeldingen. De wijze waarop de zes zijvlakken van de kubus worden vormgegeven, biedt naar het oordeel van het hof, en daarin volgt het hof de rechtbank, dus ruimte voor vrije creatieve keuzen.
Het hof volgt de rechtbank ook in haar oordeel dat de door Rubik gekozen kleurtinten rood, groen, geel, blauw, wit en oranje voor een driedimensionale 3D-puzzel/ logicaspel in de vorm van een kubus niet zodanig voor de hand liggen, in de woorden van Beckx c.s. banaal zijn, dat alle creativiteit daaraan moet worden ontzegd.
Het Hof komt met de rechtbank tot de conclusie dat de breedte, de kleur en de dikte van de grid tezamen met de door Rubik gekozen kleurtinten rood, groen, geel, blauw, wit en oranje de kubus zijn oorspronkelijke karakter geven. Het Hof oordeelt tevens dat de Magic Cube en de Keychain Magic Cube door het overnemen van kleuren die zeer dicht liggen tegen de door Rubik gekozen specifieke kleurtinten in combinatie met de kenmerkende grid, dezelfde totaalindruk wekken en dus inbreuk maken op de Rubiks kubus. Beckx mag deze producten dus niet meer verkopen.
De Rubiks kubus niet auteursrechtelijk uitgespeeld
Na 10 jaar kan worden gezegd dat de creatieve keuzes van de Rubiks kubus gelegen zijn in de breedte, de kleur en de dikte van grid in combinatie met de gekozen kleurtinten. De auteursrechtelijke bescherming van de Rubiks kubus is daarmee weliswaar beperkt tot die specifieke keuzes maar is hiermee dus nog niet uitgespeeld. Het is afwachten of een van beide partijen nog in cassatie zal gaan.
Lorena van den Berg, advocaat auteursrecht
