Sloop van gevel oude KPMG hoofdkantoor Amstelveen

Kan de architect van het ouden KPMG hoofdkantoor in Amstelveen, "De Bovenlanden", de sloop van de gevel van dat gebouw tegenhouden? De rechter in Amsterdam heeft in een kort geding vonnis van 21 maart 2016 daarover een oordeel gegeven.De architect heeft de auteursrechten op zijn ontwerp van een gebouw. Van belang is dat hij naast die auteursrechten ook de persoonlijkheidsrechten (artikel 25 Auteurswet) op dat ontwerp heeft. Het auteursrecht kan worden overgedragen maar de persoonlijkheidsrechten niet, de persoonlijkheidsrechten zijn verbonden aan de persoon van de maker. Op grond van die persoonlijke rechten kan de architect zich verzetten tegen verminking of aantasting van zijn ontwerp als daardoor zijn eer en goede naam als architect worden aangetast. In het Jelle-Zwolle arrest van de Hoge Raad uit 2004 is bepaald dat het persoonlijkheidsrecht van de architect niet kan worden ingeroepen tegen de totale sloop van het gebouw.

Wat speelt er in deze casus?

"De Bovenlanden" is een voorbeeld van organische architectuur net al het ING hoofdkantoor in Amsterdam Zuidoost. Het gaat om een, als een ketting aan elkaar geschakelde, keten van gebouwen van baksteen met ronde vormen, schuine lijnen, glazen "inkepingen" en verspringende ramen. De eigenaar van "De Bovenlanden" wil, na bijna 6 jaar leegstand, nu luxe appartementen voor expats in het gebouw maken. dat vergt ingrijpende verbouwing met als doel een aantal losstaande wit gestuukte modern vormgegeven gebouwen met strakke horizontale en verticale lijnen.

De oorspronkelijke architect van "De Bovenlanden" beschouwt deze verbouwing als een ernstige aantasting/verminking van zijn oorspronkelijke ontwerp. Op basis van zijn persoonlijkheidsrechten (zijn auteursrechten had hij kennelijk overgedragen) probeert de architect de voorgenomen verbouwing tegen te houden. De eigenaar brengt hier tegen in dat de architect zich niet tegen de verbouwing kan verzetten omdat het niet om een verandering van het ontwerp gaat maar om totale sloop. De eigenaar beroept zich daartoe op het hierboven genoemde arrest van de Hoge Raad uit 2004.

Volgens de architect is er geen sprake van totale sloop omdat de grondstructuur en het casco van het gebouw gehandhaafd blijven. De rechter verwerpt dat argument. De rechter stelt vast dat de persoonlijkheidsrechten van het ontwerp inderdaad toekomen aan de architect, maar dat deze rechten uitsluitend rusten op het ontwerp van de gevel van het gebouw. Met de beoogde verbouwing zullen echter de karakteristieke elementen van de gevel ofwel door sloop verdwijnen ofwel zodanig worden gewijzigd dat die elementen niet meer terug te zien zijn. Aldus is er volgens de rechter sprake van totale vernietiging van de gevel. Dat is gelijk aan sloop. Van verminking of aantasting van de gevel is dan geen sprake. De rechter concludeert zodoende dat de architect zijn persoonlijkheidsrechten niet kan inroepen tegen de voorgenomen verbouwing van de eigenaar.

De architect beroept zich ook nog op misbruik van recht door de eigenaar. Op grond van het genoemde arrest van de Hoge Raad uit 2004 kan daar onder omstandigheden inderdaad sprake van zijn, indien er voor de sloop van het gebouw geen gegronde redenen zijn of de eigenaar niet het gebouw heeft gedocumenteerd of de architect daartoe gelegenheid geeft. Volgens de rechter heeft de eigenaar in dit geval gegronde redenen voor vernietiging van de gevel. Het gebouw staat al bijna zes jaar leeg en de eigenaar heeft bijna de helft van de aankoopwaarde moeten afschrijven. Leegstand is ook slecht voor de maatschappij en de Gemeente Amstelveen. Alternatieve plannen, zoals een hotel, studentenwoningen of een seniorencomplex zijn onderzocht maar niet haalbaar gebleken. Uit een marktonderzoek blijkt dat er geen vraag is naar woningen in het gebouw in bestaande stijl. Voor woningen gelden bovendien andere eisen dan voor een kantoorpand. De eigenaar zal circa 80 miljoen investeren in de verbouwing. De architect heeft bovendien alle gelegenheid (gehad) om zijn werk te documenteren. Op grond van deze omstandigheden concludeert de rechter dat het belang van de eigenaar zwaarder weegt dan het, op zichzelf erkende, belang van de architect om een door hem ontworpen unieke gevel van een gebouw te behouden. De vernietiging van de gevel is daarom volgens de rechter dus geen misbruik van recht. De rechter wijst dus de vordering van de architect om de sloop van de gevel van het oude KPMG hoofdkantoor in Amstelveen tegen te houden af.

Deze uitspraak is in lijn met eerdere rechtspraak over sloop/vernietiging van auteursrechtelijk beschermde gebouwen. De rechten van de architect op zijn ontwerp zijn doorgaans niet bestand tegen de sloophamer. Had de architect andere omstandigheden kunnen aanvoeren op grond waarvan zijn belang wel zwaarder werd gewogen? Ik zie die omstandigheden in dit geval niet.