Wat regelt de Aanvullingswet grondeigendom
De Aanvullingswet grondeigendom voegt de instrumenten voor grondeigendom samen in de Omgevingswet. Het gaat om onteigening, voorkeursrechten, (stedelijke) herverkaveling en gedoogplichten. Ook wordt de paragraaf grondexploitatie uit de Wro vereenvoudigd tot een hoofdstuk over kostenverhaal.
Tegelijk met de Aanvullingswet zijn ook meerdere ontwerpbesluiten openbaar gemaakt, te weten het Besluit activiteiten leefomgeving, het Besluit bouwwerken leefomgeving, het Omgevingsbesluit en het Besluit kwaliteit leefomgeving. Deze Besluiten komen in de plaats van circa 60 bestaande besluiten.
Bepalingen over onteigening verspreid in Omgevingswet
De Onteigeningswet wordt ingetrokken. Dat is een heel ding voor de rechtspraktijk die over het algemeen goed met deze wet en de daarop geënte rechtspraak uit de voeten kan. Nog ‘confronterender is dat we de bepalingen over onteigening verspreid in de Omgevingswet zullen terugvinden. Zo wordt Onteigening geregeld in hoofdstuk 11 van de Omgevingswet, en wel voor wat betreft de onderdelen Algemene bepalingen, De onteigeningsbeschikking, Verzoekprocedure, De onteigeningsakte, Niet verwezenlijken onteigeningsbelang, en Uitsluiting bestuursrechtelijke handhaving. De onteigeningsschadeloosstelling komt veel verder in de wet terug, na de (stedelijke) herverkaveling en de nieuwe regeling voor kostenverhaal. In Afdeling 15.3 vinden wij bepalingen over de berekening van de schadeloosstelling voor onteigening en over de gerechtelijke procedure tot vaststelling van de schadeloosstelling. In hoofdstuk 16 wordt, na bepalingen over de voorkeursrechtbeschikking en de gedoogplichtbeschikking, (de totstandkoming van) de Onteigeningsbeschikking geregeld (pr. 16.3.8). En vervolgens komt verderop in dat hoofdstuk de bepalingen over Beroep (!) en hoger beroep.
Hoe ziet de nieuwe regeling voor onteigening eruit?
Bij onze bespreking van de Kamerbrief van 25 november 2015 hebben wij de belangrijkste veranderingen al toegelicht. In de concept-aanvullingswet is een en ander verder uitgewerkt, mede op basis van het rondetafelgesprek op 20 april 2016.
De onteigeningsprocedure
Onteigeningsbeschikking; bestuursrechter in twee instanties
De onteigeningsprocedure wordt gemoderniseerd. Het bevoegde bestuursorgaan neemt met toepassing van de uniforme openbare voorbereidingsprocedure een onteigeningsbeschikking. Daarin worden het algemeen belang, de noodzaak en de urgentie van de onteigening gemotiveerd. Er wordt een onafhankelijke adviescommissie ingesteld die het bevoegd gezag zal adviseren over het voorgenomen besluit zoals dit na de verwerking van de zienswijzen eruit ziet.
Tegen de beschikking staan beroep én hoger beroep open bij de bestuursrechter. Dus beroep in twee instanties! De bestuursrechter moet dan wel binnen zes maanden uitspraak doen.
Schadeloosstellingsprocedure bij burgerlijke rechter
Nadat de onteigeningsbeschikking is vastgesteld kan de onteigenaar een verzoek tot schadeloosstelling indienen. De rechtbank gelast meteen een mondelinge behandeling en benoemt bji het uitblijven van overeenstemming een oneven aantal deskundigen die de schadeloosstelling moeten begroten.
Inschrijving onteigeningsakte
De onteigening komt tot stand door de inschrijving van een onteigeningsakte in de openbare register. Deze akte wordt opgemaakt door een notaris, nadat de onteigeningsbeschikking en de planologische onderlegger waarvoor wordt onteigend onherroepelijk zijn geworden en nadat de plaatsopneming heeft plaatsgevonden en de voorlopige schadeloosstelling is betaald.
Wat verandert er?
De wijzigingen staan in par. 5.4 van de Memorie van Toelichting opgesomd.
- Er komt een scherpere scheiding tussen de bestuursrechtelijke onteigeningsprocedure en de civielrechtelijke schadeloosstellingsprocedure;
- De eigendomsontneming vindt plaats door de inschrijving van een notariële onteigeningsakte;
- De mogelijkheid van afzonderlijke onteigening van zakelijke rechten komt te vervallen;
- Onteigening vindt niet langer plaats als gevolg van een koninklijk besluit, maar door een onteigeningsbeschikking genomen door het bestuursorgaan dat het aangaat
- Tegen het besluit tot onteigening (de onteigeningsbeschikking) staat beroep én hoger beroep open;
- Er wordt een onafhankelijke commissie ingesteld die het bevoegd gezag zal adviseren over de onteigeningsbeschikking;
- De onteigeningscriteria worden wettelijk vastgelegd
- Het onderscheid in onteigeningstitels verdwijnt. Alle onteigeningen in de Omgevingswet volgen dezelfde procedure;
- De schadeloosstelling wordt vastgesteld in een verzoekprocedure, en niet langer als vordering in een dagvaardingsprocedure;
- Artikel 38 Onteigeningswet (o.a. de mogelijkheid van overneming van een gebouw bij gedeeltelijke onteigening daarvan) verdwijnt en wordt vervangen door het opnemen van het volledige gebouw (of erf) in de onteigeningsbeschikking;
- De rechter stelt niet langer het voorschot op de schadeloosstelling vast op negentig procent, maar kent een voorlopige schadeloosstelling toe gelijk aan het aanbod.
- De bestaande praktijk wordt vastgelegd dat de deskundigen een concept van het deskundigenbericht aan de belanghebbenden en de verzoeker toezenden, waarna een definitief rapport wordt uitgebracht;
- De wijze om cassatie in te stellen wordt gewijzigd; het wordt de reguliere cassatieprocedure die geldt voor verzoekprocedures.
Belangstellenden kunnen tot en met 16 september 2016 op de ontwerp aanvullingswet reageren. Dirkzwager zal uiteraard ook een reactie indienen (en als artikel op deze kennispagina plaatsen).
Kostenverhaal, (stedelijke) herverkaveling
De Aanvullingswet bevat ook een nieuwe regeling over de gedoogplichtbeschikking, kostenverhaal en (stedelijke) herverkaveling. Die onderwerpen zal ik in afzonderlijke artikelen bespreken.
Heeft u vragen over onteigening en over wat de Aanvullingswet grondeigendom voor uw overheidsorganisatie of voor u als grondeigenaar gaat betekenen? Belt of mailt u met Hanna Zeilmaker of Joske Hagelaars, de onteigeningsadvocaten van Dirkzwager.
