ProRail heeft bij monde van haar directeur, Pier Eringa, de stoute schoenen aangetrokken, en kondigt aan dat ProRail eenzijdig spoorwegovergangen zal sluiten. De rechter moet ProRail maar corrigeren als dat niet mag, vindt Eringa. Indien ProRail de aangekondigde stappen inderdaad gaat zetten is de kans heel groot dat de rechter inderdaad op de rem zal trappen. Eigenrichting is - ook voor ProRail - niet toegestaan.
Het is al jaren beleid dat zo veel mogelijk onbewaakte spoorwegovergangen worden opgeheven. Deze overgangen bestaan vaak al heel lang, maar passen eigenlijk niet meer goed bij het toegenomen spoorverkeer. ProRail wil deze overgangen daarom opheffen. Andere maatregelen, zoals het plaatsen van spoorbomen of het aanleggen van een tunnel vindt ProRail vaak te duur.
Het opheffen van een spoorwegovergang gaat echter niet zomaar. In veel gevallen die nu nog aan de orde zijn, zullen eigenaren van aangrenzende, of in de buurt gelegen percelen, een recht van overpad over de spoorwegovergangen hebben. De meeste overgangen waarbij geen rechten van particulieren zijn betrokken heeft ProRail al opgeheven. Met onbewaakte overgangen die er nog zijn, is dus vaak wat aan de hand. In veel gevallen is er een particulier of agrariër die de spoorwegovergang nodig heeft om bij zijn grond aan de andere kant van het spoor te komen. Bij de aanleg van het spoor is dan vaak afgesproken dat er een recht van overpad, een vorm een erfdienstbaarheid, zou zijn. In het verleden hebben de rechtsvoorgangers van ProRail met deze afspraak veel eigenaren over de streep getrokken om hun grond te verkopen voor de aanleg van het spoor. Daardoor zijn langdurige onteigeningsprocedures toen voorkomen en hebben we nu een uitgebreid spoornetwerk.
Voor veel eigenaren zijn deze afspraken - ook na vele decennia - nog steeds van belang. Om bij hun grond aan de andere kant van het spoor te komen moeten zij zonder overweg vaak (ver) omrijden. Als de afspraken goed zijn vastgelegd (in een notariële akte die bij het Kadaster is ingeschreven) - of het recht van overpad door verjaring is ontstaan - kan ProRail daar niet zomaar eenzijdig vanaf, maar zullen met de rechthebbende nieuwe afspraken moeten worden gemaakt. Dat de afspraak uit het verleden ProRail nu niet meer goed uit komt, is natuurlijk geen reden om die afspraak niet meer na te komen. De rechter zal dan ook niet gauw geneigd zijn ProRail toe te staan om overwegen zomaar af te sluiten. In 2014 heeft de Hoge Raad bepaald dat erfdienstbaarheden die zijn gevestigd onder het oud Burgerlijk Wetboek (voor 1992) alleen (eenzijdig) kunnen worden beëindigd indien de rechthebbende tot die erfdienstbaarheid bij handhaving geen belang meer heeft. Er is in die gevallen geen sprake van een belangenafweging. Voor 'nieuwe' erfdienstbaarheden geldt wel dat een belangenafweging plaats vindt.
Voor oude erfdienstbaarheden geldt dus meestal dat ProRail daar alleen van af kan indien er met de rechthebbende overeenstemming wordt bereikt, of een (langdurige en voor ProRail kostbare) onteigeningsprocedure wordt doorlopen. Dat was bijvoorbeeld ook nodig in een zaak in Moordrecht bij Gouda, waar Dirkzwager de rechthebbende tot de erfdienstbaarheid heeft bijgestaan. ProRail moet die rechthebbende een volledige schadevergoeding betalen. In onteigeningsprocedures moet ProRail in beginsel ook de volledige kosten van bijstand voor de rechthebbende, zoals advocaatkosten, betalen.
Kennelijk heeft ProRail in dat soort procedures geen zin meer en daarom kondigt zij nu aan dat ProRail ook zonder procedures gewoon haar gang zal gaan. De rechter zal daarvoor naar mijn verwachting in veel gevallen een stokje steken, als eigenaren zich tegen de sluiting verzetten.
Wordt u geconfronteerd met de afsluiting of onteigening van een spoorwegovergang? Neemt u dan gerust contact met mij op.
