In een eerder artikel heb ik al over het nieuw besloten Lieferkettensorgfaltspflichtgesetz (LkSG) geschreven. Nu is deze wet sinds 1 januari 2023 in Duitsland van kracht. De wet heeft tot doel zowel de mensenrechten als de milieubescherming in de wereldwijde toeleveringsketens te versterken.
Het LkSG verplicht ondernemingen met een hoofdkantoor, hoofdvestiging, administratief hoofdkantoor, statutaire zetel of filiaal in Duitsland om de mensenrechten te respecteren door bepaalde zorgvuldigheidsverplichtingen na te komen. Momenteel is het LkSG gericht op bedrijven met meer dan 3.000 werknemers, en vanaf 1 januari 2024 op bedrijven met meer dan 1.000 werknemers. De ervaring van de afgelopen maanden leert echter dat ook kleinere en middelgrote ondernemingen door het LkSG worden getroffen omdat zij door ondernemingen die onder het bereik van het LkSG vallen contractueel verplicht zijn de wettelijke bepalingen van het LkSG volledig na te leven. Supply chain management wordt dus steeds complexer voor bedrijven en stelt hen voor enorme uitdagingen.
Aandacht voor zorgvuldigheidsplicht in de toeleveringsketen
Volgens het LkSG moeten ondernemingen in de toeleveringsketen op passende wijze aan een aantal zorgvuldigheidsverplichtingen voldoen om bepaalde mensenrechten- of milieurisico's te voorkomen of tot een minimum te beperken. De zorgvuldigheidsverplichtingen worden geschetst in § 3 LkSG en vervolgens nader toegelicht in de wet. Volgens het LkSG geldt in de toeleveringsketen een trapsgewijze verplichting. De zorgvuldigheidsverplichtingen gelden in principe alleen voor directe leveranciers, d.w.z. degenen met wie een contractuele relatie bestaat.
Een verdere beperking van de verplichtingen wordt gevormd door het beginsel van adequaatheid bij de uitvoering van concrete maatregelen volgens het LkSG. De adequaatheid van de uitvoering is gebaseerd op de zogenaamde adequaatheidscriteria van § 3, lid 2, LkSG. Daartoe behoren bijvoorbeeld de aard en de omvang van de bedrijfsactiviteiten van de onderneming, alsmede de mogelijkheid om de veroorzaker, de ernst, de waarschijnlijkheid en de omkeerbaarheid van een schending van beschermde rechtsbelangen te beïnvloeden.
Het Bundesamt für Wirtschaft und Ausfuhrkontrolle (BAFA) heeft een richtsnoer gepubliceerd voor de beoordeling van de adequaatheid van afzonderlijke maatregelen.
Risicobeheer, risicoanalyses en beleidsverklaring
Het LkSG verplicht ondernemingen een risicobeheersysteem op te zetten dat gericht is op de bescherming van de mensenrechten en het milieu, dat regelmatig moet worden geëvalueerd en aangepast - bijvoorbeeld aan een gewijzigde (risico)situatie van de onderneming.
Voor een effectieve delegatie van zorgvuldigheidsverplichtingen in het kader van risicobeheer moeten duidelijke verantwoordelijkheden voor de uitvoering van maatregelen en de structuren voor toezicht en rapportage worden vastgesteld. Voor het toezicht op de uitvoering van de processen en maatregelen wordt in de wet voorgesteld een zogenaamde mensenrechtenfunctionaris aan te stellen. Deze functionaris rapporteert rechtstreeks aan het bestuur. Een essentieel onderdeel van risicobeheer is de risicoanalyse, die dient om risico's en schendingen vast te stellen. Het risicobeheer en de onderliggende processen en maatregelen moeten worden beschreven in de te publiceren beleidsverklaring over de mensenrechtenstrategie van de onderneming.
Preventieve en herstelmaatregelen, klokkenluidersregeling en documentatie- en rapportageverplichtingen
De in de risicoanalyse vastgestelde risico's moeten worden aangepakt met geselecteerde preventieve maatregelen. Deze dienen om de vastgestelde risico's tot een minimum te beperken en overtredingen te voorkomen. Volgens de prioriteitstelling in de risicoanalyse moeten grote risico's het eerst en diepgaand worden aangepakt.
De norm voor de vereiste herstelmaatregelen is gebaseerd op de typische mogelijkheden van de onderneming om invloed uit te oefenen: in de eigen binnenlandse bedrijfssfeer zijn de mogelijkheden van de onderneming om invloed uit te oefenen over het algemeen groot, zodat verwacht wordt dat een overtreding onmiddellijk en onverwijld wordt gestaakt. In het geval van overtredingen in de sfeer van de leveranciers daarentegen moeten de ondernemingen een concept opstellen met een duidelijk tijdschema waarin stappen worden uitgewerkt om de overtreding te minimaliseren en te staken. Als ultima ratio voorziet de wet in de beëindiging van de leveranciersrelatie.
Een andere belangrijke maatregel in het kader van het LkSG is de verplichting om een klokkenluidersregeling op te zetten. De klokkenluidersregeling is bedoeld om werknemers, maar ook derden in staat te stellen te wijzen op mensenrechten- en milieurisico's en overtredingen van het LkSG als gevolg van economische activiteiten van de onderneming of haar leveranciers.
Ten slotte bevat het LkSG documentatie- en (openbare) rapportageverplichtingen om ervoor te zorgen dat de naleving van de zorgvuldigheidsverplichtingen uit hoofde van het LkSG controleerbaar en verifieerbaar is. Ondernemingen moeten een jaarverslag opstellen over de naleving van de zorgvuldigheidsverplichtingen van het voorgaande boekjaar.
Voorts bevat het LkSG een aantal zorgvuldigheidsverplichtingen die gericht zijn op de structuren van het nalevingsbeheerssysteem van de ondernemingen. Deze omvatten bijvoorbeeld de instelling van klachtensystemen, regelmatige rapportage over het beheer van de toeleveringsketen en de aanwijzing van duidelijke verantwoordelijkheden binnen de onderneming.
Inspanningsverplichting
De zorgvuldigheidsverplichtingen van het LkSG zijn inspanningsverplichtingen. Ondernemingen die onder het toepassingsgebied van het LkSG vallen, zijn dus niet automatisch aansprakelijk als de door het LkSG beschermde rechtsposities in de toeleveringsketen worden geschonden. De ondernemingen moeten er alleen voor zorgen dat zij passende en doeltreffende maatregelen nemen om aan de verplichtingen van het LkSG te voldoen. De ondernemingen hebben dus enige speelruimte bij de uitvoering van de zorgvuldigheidsverplichtingen.
Gevolgen van overtredingen van het LkSG
Indien ondernemingen hun wettelijke verplichtingen uit hoofde van het LkSG niet nakomen, kunnen zij een geldboete opgelegd krijgen. Deze kunnen oplopen tot 8 miljoen EUR of tot 2 procent van de wereldwijde jaaromzet. Bovendien is het mogelijk om bij een boete boven een bepaald minimumbedrag uitgesloten te worden van de gunning van overheidsopdrachten. Ten slotte is ook aanzienlijke schade aan de reputatie van de onderneming denkbaar.
Gevolgen voor de praktijk
Ondernemingen moeten dringend nagaan of hun compliance-management systemen en hun bestaande contractuele relaties voldoen aan de eisen van het LkSG en deze zo nodig aanpassen. Het LkSG voorziet niet in strikte termijnen waarbinnen een onderneming aan de zorgvuldigheidsverplichtingen moet voldoen. De uitvoering van geschikte en passende compliance maatregelen vergt echter tijd en is niet van een dag op de ander ingevoerd.
Het LkSG zal ook gevolgen hebben voor het vennootschapsrecht, in het bijzonder in het kader van transacties, het arbeidsrecht en bij aanbestedingen, zodat een uitgebreide analyse van mogelijke struikelblokken in verband met het LkSG noodzakelijk is. Het bovenstaande geldt ook voor kleine en middelgrote ondernemingen. Veel van deze ondernemingen zullen namelijk zeer waarschijnlijk op korte of middellange termijn onder het toepassingsgebied van het LkSG komen te vallen, als zij niet al nu indirect worden getroffen, bijvoorbeeld door bepalingen in hun contracten. Er zijn ook een aantal andere initiatieven op EU-niveau die tot doel hebben bedrijven binnen hun eigen bedrijfssector en in de gehele waardeketen te verplichten de mensenrechten en de milieubescherming na te leven. Dus beter nu gelijk aan de slag!
