Opheffing testamentaire ik-oma-clausule door rechter

De Rechtbank Maastricht heeft bepaald dat een zogenoemde ik-oma-clausule in een testament opgeheven mocht worden omdat de clausule niet meer overeen zou stemmen met de bedoelingen van erflaatster. Wat was het geval?

In het testament van erflaatster,  opgesteld in 2000, was een ik-oma-clausule opgenomen. Door een ik-opa of ik-oma-clausule in een testament krijgen kleinkinderen in het algemeen een niet-opeisbare vordering op hun ouders (zijnde het kind van overleden opa of oma). In het testament van de opa of oma wordt dor omschreven als een last; het kind wordt erfgenaam onder de last om het kleinkind uit de nalatenschap van opa of oma een vordering toe te kennen. Een deel van het vermogen van opa of oma vererft op deze manier rechtstreeks van grootouders naar kleinkinderen. Na het overlijden van het desbetreffende kind wordt de vordering opeisbaar. Het idee van een dergelijke clausule is dat op deze manier dubbele vererving wordt voorkomen zodat niet over hetzelfde vermogen tweemaal erfbelasting is verschuldigd.

In 2010 is de Successiewet ingrijpend gewijzigd. Hierdoor zijn dergelijke ik-oma/opa-clausules fiscaal lang niet altijd meer zo voordelig. De verkrijging op basis van een ik-opa/oma-clausule kan namelijk door deze wetswijziging worden belast met erfbelasting wanneer de vordering van het kleinkind opeisbaar wordt.

In de wet is een mogelijkheid opgenomen om de rechter te verzoeken testamentaire lastclausules te wijzigen of op te heffen indien instandhouding van de clausule ongerechtvaardigd zou zijn. De rechter in de onderhavige zaak heeft bepaald dat daar in dit geval sprake van was. De erflaatster had redelijkerwijs geen rekening kunnen houden met de ingrijpende wetswijziging in 2010 waardoor de fiscale uitkomst van de clausule niet meer voordelig zou zijn. Rechters zijn doorgaans zeer terughoudend met het toewijzen van een vordering op basis van deze wettelijke bepaling.

Overigens leiden niet alle ik-opa- en ik-oma-clausules tot fiscaal nadeel. Van geval tot geval zal dit moeten worden bekeken.