Discussie rondom beleggen in wapenindustrie
Sinds de Russische inval in Oekraïne van grofweg 2 jaar geleden roepen politici en militairen de Nederlandse Pensioenfondsen steeds vaker op om te investeren in de defensie-industrie. De fondsen zijn volgens demissionair minister Ollongren hard nodig om de productiecapaciteit van defensie te verhogen. Toch blijkt uit een recent rapport van een onderzoek gedaan door BNR dat de ontwikkeling van deze investeringen in schril contrast staat tot deze oproepen. Uit het onderzoek van BNR blijkt dat de vijf grootste fondsen van Nederland 0,1% van hun totaal belegde vermogen investeren in de wapenindustrie. Zelfs stichting Pensioenfonds ABP, het grootste pensioenfonds van Nederland en tevens pensioenbeheerder van defensiepersoneel, heeft onlangs afwijzend gereageerd op de oproep vanuit de Tweede Kamer om meer te investeren in de wapenindustrie, zoals gemeld op de radiozender BNR. Een woordvoerder van ABP stelt dat als de overheid meer wil investeren in wapens, zij daarvoor orders moeten plaatsen. Als overheden een financieringsbehoefte hebben, kunnen zij bijvoorbeeld staatsobligaties uitgeven waar pensioenfondsen in kunnen beleggen. APB heeft het ministerie van Defensie laten weten “wel bereid tot een gesprek” te zijn.
CDA-kamerlid Derk Boswijk benadrukt in een recente podcast van BNR het belang van een stabiele en veilige wereldorde, waarvan de defensie-industrie een cruciaal onderdeel is. Hij stelt dat pensioenfondsen rendement behalen om pensioenen uit te betalen, maar dit alleen kunnen realiseren in een veilige samenleving. Boswijk reageert op verschillende morele bezwaren vanuit pensioenfondsen tegen het investeren in wapens. Hij erkent dat er weerstand is tegen investeringen in de defensie vanwege morele overwegingen. Dit is in zekere zin vergelijkbaar met de ethische vraagstukken rondom investeringen in de fossiele industrie of de tabaksindustrie, waar wij al eerder een kennisartikel over hebben gepubliceerd. Hij benadrukt in de uitzending de harde realiteit dat een sterke defensie, inclusief munitie, essentieel is voor het handhaven van veiligheid en stabiliteit, vooral gezien de onrustige situatie rondom Rusland en Oekraïne. Hoewel pensioenfondsen aarzelen om in munitie te investeren, pleit Boswijk voor een pragmatische aanpak, waarbij hij benadrukt dat investeringen in de defensie-industrie niet noodzakelijk betekenen dat fondsen rechtstreeks bijdragen aan 'doodsindustrie'. Ondanks dat pensioenfondsen eerder bereid zijn bij te dragen aan defensie-investeringen, zoals logistiek, infrastructuur en technologie, die eveneens bijdragen aan veiligheid, benadrukt Boswijk dat het echte tekort ligt bij de wapenindustrie.
Boswijk erkent ook de praktische zorgen van pensioenfondsen, zoals de omvang van de investeringen en de voorkeur om in grotere bedrijven te investeren terwijl munitie vaak kleinere producenten kent. Hij dringt echter aan op samenwerking en het vinden van oplossingen, omdat het gebrek aan munitie en de afhankelijkheid van twijfelachtige regimes een directe bedreiging vormen voor de veiligheid.
Juridisch kader beleggen door pensioenfondsen
In principe geldt de prudent person-regel voor het beleggingsbeleid van pensioenfondsen. Dit is een open norm die pensioenfondsen een grote mate van beleggingsvrijheid geeft. De hoofdregel is dat er belegt dient te worden in het belang van de aanspraak- en pensioengerechtigden. Het belang van de aanspraak- en pensioengerechtigden is vanzelfsprekend gericht op financieel rendement waaronder het uitsluiten van zo veel mogelijk ongewenste beleggingsrisico’s en het behalen van een zo hoog mogelijk rendement, maar daarnaast weerspiegelen de beleggingen de opvattingen van de deelnemers. In dit kader speelt artikel 19 van de Europese Pensioenrichtlijn een belangrijke rol, zo mag een pensioenfonds niet louter als financiële instelling worden behandeld maar moet zijn sociale functie ook worden erkend en ondersteund. Pensioenfondsen dienen volgens de richtlijn te beleggen in ‘the best long-term interests’ van de begunstigden als collectief. De keuze om (meer) te beleggen in de defensie-industrie is een morele afweging, het gaat immers om investeringen waardoor wapens worden ingezet bij gewelddadige conflicten waarbij mensenrechten kunnen worden geschonden. Je kunt twee kanten uit redeneren of dit soort investeringen in ‘the best long-term interests’ van het collectief zijn.
Ook de Code Pensioenfondsen 2024 schrijft een aantal normen voor betreffende verantwoord beleggen. In de recent herziene versie ziet de actualisering specifiek op drie normen: ‘centraal stellen van de belanghebbenden’, ‘duurzaamheid’, en ‘diversiteit en inclusie’. De norm ‘duurzaamheid’ houdt in dat het pensioenfonds rekening moet houden met de voorkeuren van de belanghebbenden en een beleggingsbeleid moet hebben waarvan milieu- en klimaat- en sociale en governance factoren een uitdrukkelijk en kenbaar onderdeel zijn. Daarnaast moeten pensioenfondsen op proportionele wijze rekening houden met mogelijke langetermijneffecten van het beleggingsbeleid op mens, milieu en maatschappij en de effecten van duurzaamheidsrisico’s op beleggingsrendementen.
Conclusie
Fondsen moeten rekening houden met de wensen van de begunstigden. Het lijkt daarom van belang om te kijken naar hoe groot het draagvlak is onder de deelnemers voor investeringen in de wapenindustrie. Los van het juridisch kader is er een mogelijke tegenstrijdigheid op maatschappelijk vlak. Fondsen kunnen grote rendementen behalen met beleggingen in de wapenindustrie en defensie en daarmee betere pensioenresultaten behalen. Maar of deze beleggingen ook altijd maatschappelijk verantwoord zijn is voor discussie vatbaar.
