Vergaande inperking persexceptie: uitleg Hof Leeuwarden

Op grond van artikel 15 lid 1 Auteurswet ('Aw') is het overnemen van berichten uit de pers door de pers zonder toestemming, de zogenaamde persexceptie, toegestaan, tenzij het auteursrecht op die artikelen is voorbehouden. Uit lid 2 volgt echter dat een dergelijk auteursrechtvoorbehoud niet geldt voor nieuws- en gemengde berichten. Deze berichten mogen dus altijd door persorganen van elkaar worden overgenomen zonder toestemming en zonder daarvoor een vergoeding te betalen. De definitie van nieuwsberichten en gemengde berichten uit artikel 15 lid 2 Auteurswet wordt in een recente uitspraak van het Hof Leeuwarden zeer beperkt uitgelegd. Deze uitleg heeft mogelijk vergaande gevolgen voor het overnemen door nieuwsorganen van elkaars nieuws- en gemengde berichten.

Om te beoordelen wat 'nieuws' is onder de persexceptie werd voorheen aangesloten bij de gebruikelijke betekenis van deze term. Door de uitspraak van het Hof Leeuwarden lijkt het er echter op dat de regeling uit artikel 15 lid 2 Aw nu niet meer geldt voor zover het nieuws- en gemengde berichten betreft die een persoonlijk stempel van de maker dragen en een eigen oorspronkelijk karakter hebben, dat wil zeggen voor nieuws- en gemengde berichten die voor auteursrechtelijke bescherming in aanmerking komen. In de recente uitspraak is namelijk voor die specifieke nieuwsberichten bepaald dat wel rekening moet worden gehouden met een gemaakt auteursrechtvoorbehoud.

Wanneer is er sprake van nieuwsberichten met een persoonlijk stempel van de maker en een eigen oorspronkelijk karakter? Deze criteria zijn op nieuwsberichten al snel aanwezig, zo blijkt uit onderhavige uitspraak. Wanneer de betreffende overgenomen nieuwsberichten subjectieve keuzes van de maker van het bericht ten aanzien van de berichtgeving over een nieuwsfeit behelzen wordt al voldaan aan deze criteria. Dit kan al liggen in de kop, opbouw en lay-out van het nieuwsbericht. Veel nieuwsberichten voldoen dan ook aan voorgenoemde criteria. Wanneer dit het geval is mogen deze berichten bij een gemaakt auteursrechtvoorbehoud niet meer zonder toestemming worden overgenomen, aldus het Hof Leeuwarden:

'Gelet op voorgaande overwegingen is het hof van oordeel dat een regeling die inhoudt dat er voor het overnemen door de pers in de pers als bedoeld in artikel 15 lid 1 Auteurswet geen auteursrechtvoorbehoud kan worden gemaakt ten aanzien van auteursrechtelijk beschermde werken, verder gaat dan de in artikel 5 lid 3 sub c van de Auteursrechtrichtlijn opgenomen beperkingen en restricties. Een dergelijke uitleg van artikel 15 lid 2 Auteurswet laat zich evenmin rijmen met de doelstellingen van de Auteursrechtrichtlijn als verwoord in de considerans en artikel 10 bis van de Berner Conventie. In het bijzonder zou hierdoor afbreuk worden gedaan aan het in de Auteursrechtrichtlijn opgenomen uitgangspunt dat de rechthebbenden een billijke compensatie moeten ontvangen om hen naar behoren te compenseren voor het gebruik van beschermde werken. Het verweer van Provincie Flevoland dat zij geen commercieel belang had bij de vervaardiging en verspreiding daarvan, is niet relevant. Relevant is dat NDP c.s. inkomsten mislopen doordat de provincie de auteursrechtelijk beschermde artikelen gebruikt zonder daarvoor aan NDP c.s. een vergoeding te betalen. '

Dit betekent niet dat artikel 15 lid 2 Aw nooit meer kan worden ingeroepen. Voor onpersoonlijke nieuwsberichten die niet aan voorgenoemde criteria voldoen (zoals telefoongidsen, adreslijsten, koerslijsten, hitlijsten) blijft artikel 15 lid 2 Auteurswet onverkort gelden.

'Het voorgaande betekent niet, anders dan de rechtbank heeft overwogen, dat artikel 15 lid 2 Auteurswet bij zo’n beperkte uitleg van het begrippenpaar “nieuwsberichten en gemengde berichten” volledig zinledig zou zijn. Berichten zonder eigen oorspronkelijk karakter en persoonlijk stempel van de maker kunnen naar Nederlands recht immers voorwerp zijn van de Nederlandse geschriftenbescherming. Artikel 15 lid 2 Auteurswet heeft dus de functie dat dergelijke onpersoonlijke geschriften – die niet vallen onder de Auteursrechtrichtlijn – in het kader van de persexceptie mogen worden overgenomen ongeacht een mogelijk voorbehoud.'

In de praktijk betekent dit dat persorganen per over te nemen nieuws- of gemengd bericht zullen moeten beoordelen of er – kort gezegd – sprake is van een persoonlijk stempel van de maker en een eigen oorspronkelijk karakter, dat wil zeggen dat het nieuwsbericht door subjectieve keuzes van de maker voor auteursrechtelijke bescherming in aanmerking komt. Vervolgens moet worden bekeken of het persorgaan waarvan het nieuwsbericht wordt overgenomen een auteursrechtvoorbehoud heeft gemaakt. Voor veel persorganen zal dit het geval zijn. Door het Hof Leeuwarden is in deze uitspraak ook bepaald dat een auteursrechtvoorbehoud al kan worden gemaakt in het colofon van de krant of op de website van het persorgaan. Indien naast voornoemde criteria ook een auteursrechtvoorbehoud is gemaakt moet voor overname van die berichten toestemming worden gevraagd.

In de literatuur hebben veel schrijvers zich over deze uitspraak uitgelaten. Zij sluiten zich aan bij het oordeel van het Hof. Indien tegen deze uitspraak cassatie wordt ingesteld zal de Hoge Raad zich over deze kwestie moeten uitlaten. Pas dan weten we met zekerheid of de door het Hof Leeuwarden gewezen uitspraak ook overeind blijft staan. Tot die tijd zullen veel persorganen deze uitspraak volgen, hetgeen betekent dat zij niet meer zomaar ongestoord berichten van elkaar mogen overnemen.