Vendor lock-in en geopolitieke afhankelijkheid van Amerikaanse leveranciers
Aan de ene kant profiteren organisaties van schaalvoordelen, innovatiekracht en vergaande integratiemogelijkheden van deze platforms. Aan de andere kant ontstaat een zorgwekkende vendor lock-in: overstappen naar een andere leverancier is vaak complex, concurrentie vervaagt, en de grip op de eigen IT-strategie neemt af. De keuzes die organisaties vandaag maken, bepalen of ze morgen nog wendbaar zijn.
Daarbovenop komt een geopolitieke dimensie. De juridische en ethische kaders waarbinnen deze Amerikaanse bedrijven opereren (denk aan de Amerikaanse Cloud Act of exportrestricties) kunnen op gespannen voet staan met Europese waarden zoals privacy, transparantie en digitale autonomie. De vraag is dan ook niet alleen óf we deze afhankelijkheid kunnen doorbreken, maar vooral: durven we dat?
Juridische risico’s van leveranciersafhankelijkheid in IT
In grote lijnen zijn de volgende juridische risico’s te onderscheid bij een grote afhankelijkheid van bepaalde leveranciers.
- Beperkte contractuele onderhandelingsruimte
- Grote leveranciers zoals Microsoft, Amazon of Google hanteren vaak een “take it or leave it”-benadering. Hun standaardvoorwaarden bieden nauwelijks ruimte voor onderhandeling.
- Essentiële garanties (zoals beschikbaarheid, escalatieprocedures of exit-regelingen) ontbreken regelmatig, of zijn vaag geformuleerd.
- Leveranciers kunnen eenzijdig voorwaarden of prijsmodellen wijzigen. Plotselinge prijsstijgingen zijn mogelijk, en hoewel je contractueel kunt opzeggen, ontbreekt vaak een reëel alternatief, waardoor je feitelijk geen keuze hebt.
- Belemmerde dataportabiliteit en exit-opties
- Vendor lock-in leidt tot juridische en technische obstakels bij een overstap. Leveranciers gebruiken bijvoorbeeld niet-overdraagbare (proprietary) dataformaten.
- Zonder duidelijke exit-clausules kunnen conflicten ontstaan over datamigratie, gegevensverwijdering of toegang tot historische data.
- Privacy- en gegevensbeschermingsrisico’s (AVG/GDPR)
- Amerikaanse leveranciers vallen onder nationale wetgeving zoals de Cloud Act en FISA 702, die overheden toegang kunnen geven tot data, ook die van Europese organisaties.
- Dit kan botsen met de AVG. Doorgifte van persoonsgegevens naar de VS is niet zonder meer toegestaan. Aanvullende waarborgen zijn vereist, zoals versleuteling, standaardcontractbepalingen (SCC’s) en gerichte risicoanalyses.
- Aansprakelijkheids- en continuïteitsrisico’s
- Leveranciers beperken hun aansprakelijkheid vaak sterk. Bij datalekken, dienstonderbrekingen of discontinuïteit van het platform kan het lastig zijn om schade te verhalen.
- Zonder goede exit-regeling kun je als afnemer weinig afdwingen bij overstap. In de praktijk ontbreekt zo’n regeling vaak, of is deze beperkt tot het snel ophalen van data voordat deze wordt vernietigd of overschreven.
- Compliance met sectorspecifieke regelgeving
- In sectoren zoals financiële dienstverlening, zorg of overheid gelden strengere eisen voor data-opslag, auditing en controle.
- Leveranciersafhankelijkheid kan botsen met: verplichtingen rond lokale data-opslag (data residency); verplichte audits of inspecties, waar cloudleveranciers niet altijd aan willen meewerken en vereisten voor transparantie en toegang voor toezichthouders.
Uitdagingen voor Europese wederverkopers van Amerikaanse IT-diensten
Veel van de Amerikaanse leveranciers hebben Europese wederverkopers die hun diensten aanbieden. Die wederverkopers zijn vaak op hun beurt zelf ook weer gebonden aan dezelfde of soortgelijke voorwaarden die de Amerikaanse aanbieders regulier hanteren. De onderhandelingsruimte is zodoende vaak navenant beperkt. Wanneer u zelf een wederverkoper bent, kunt u zodoende gevangen zitten tussen de (Europese) wensen van de afnemer enerzijds en de (Amerikaanse) kaders van de toeleverancier anderzijds.
Europese wetgeving als hefboom tegen leveranciersafhankelijkheid
Afhankelijkheid hoeft organisaties er niet van te weerhouden het gesprek aan te gaan met leveranciers. In veel gevallen is er ruimte om de scherpe randen van standaardcontracten af te vijlen.
Bovendien biedt Europese wetgeving steeds meer handvatten om dergelijke afhankelijkheid juridisch aan te pakken. Zo is het wettelijk afdwingen van interoperabiliteit (verplicht koppelbaar maken van systemen zodat data kan worden uitgewisseld) een essentieel onderdeel van de Europese digitale strategie. Interoperabiliteit komt onder meer terug in de volgende regelingen:
- De Data Act bevat het recht van consumenten op dataportabiliteit en stelt eisen aan interoperabiliteit van systemen en online platforms.
- Onder de Digital Markets Act moeten zogeheten ‘poortwachters’ grote digitale platforms voldoen aan eisen die de Europese Commissie actief handhaaft, waaronder verplichtingen op het gebied van interoperabiliteit, datatoegang en eerlijke concurrentie.
- De European Health Data Space bevat de verplichting om gebruik te maken van gestandaardiseerde formaten en technologieën en infrastructuren om gezondheidsdata te delen en hergebruiken.
Deze wetgeving kan worden gebruikt als hefboom om onredelijke of ongebalanceerde contractuele afspraken aan te passen. Dat geldt, tot op zekere hoogte, ook voor lokale wederverkopers in relatie tot hun achterliggende leveranciers.
Europese alternatieven en de rol van ‘digital sovereignty’
De Europese Unie streeft ernaar minder afhankelijk te worden van Amerikaanse IT-systemen om meerdere redenen, waaronder het waarborgen van gegevensbescherming en het creëren van geopolitieke onafhankelijkheid. Als gevolg van de recente politieke ontwikkelingen is de digitale onafhankelijkheid en soevereiniteit hoog op de Europese agenda gekomen en worden de mogelijkheden voor een ‘Europese IT-infrastructuur’ onderzocht.
In dit kader is Gaia-X een veelbesproken initiatief. Gaia-X is een initiatief dat als doel heeft om een Europese data-infrastructuur te ontwikkelen, waarbij de focus ligt op gegevensbescherming en interoperabiliteit. Gaia-X is in ontwikkeling en zal komende jaren nog verbeterd en getest moeten worden. Een ander initiatief is de ‘European Cloud Initiative’. Dit initiatief is gericht op het bevorderen van cloud-diensten die veilig toegankelijk zijn voor Europese gebruikers. Verder zijn er verschillende open-source initiatieven die zich richten op het ontwikkelen van alternatieven voor Amerikaanse IT-systemen. Voor Amerikaanse applicaties zoals Microsoft Teams en Zoom zijn al Europese alternatieven beschikbaar. Denk hierbij aan Jitsi Meet, Whereby en Wire. Wat de voor- en nadelen van deze alternatieven zijn, laten we voor dit artikel buiten beschouwing.
Is Gaia-X het antwoord op Amerikaanse dominantie?
De Europese Unie is (eindelijk) wakker geschud en zet met initiatieven als Gaia-X een belangrijke stap richting digitale onafhankelijkheid en soevereiniteit. Het is nu de vraag op welke termijn deze initiatieven in de praktijk toegepast kunnen worden en of ze een daadwerkelijk tegenwicht gaan bieden tegen de Amerikaanse IT-systemen. Zeker ook nu in de IT-sector er veel gebruik wordt gemaakt van verweven componenten en het in de praktijk nog best complex kan blijken te zijn om alles geheel te ontvlechten.
Complexe werkelijkheid voor Europese aanbieders
Europese IT-leveranciers zitten in de tussentijd met een complex scala aan belangen. Enerzijds zullen afnemers steeds meer naleving van Europese kaders of zelfs de overstap naar lokale initiatieven gaan afdwingen, anderzijds blijkt dat de dominantie van Amerikaanse IT-aanbieders zo groot is dat het heel moeilijk is om een product of dienst echt geheel te ‘ontvlechten’. In dat complexe web aan belangen moeten leveranciers verstandige keuzes maken in wat zij wel en wat zij niet kunnen aanbieden. Neem gerust contact op wanneer u hulp nodig heeft bij deze complexe puzzel.
Gerelateerd
IT
