Indien u reeds algemene voorwaarden naar Nederlands recht heeft opgesteld, zult u misschien geneigd zijn deze te vertalen in de Duitse taal en hierop simpelweg Duits recht van toepassing te verklaren. Dit zal echter weinig succesvol zijn.
Algemene voorwaarden
Algemene voorwaarden zijn bepalingen die bestemd zijn om in meerdere overeenkomsten op dezelfde wijze opgenomen te worden. Slechts bepalingen waarover individueel onderhandeld is en dus de kern van de overeenkomst vormen, vallen niet onder de definitie van algemene voorwaarden. Hierdoor is er snel sprake van algemene voorwaarden, ook bijvoorbeeld indien een onderneming een standard contractmodel gebruikt.
Inhoud van de algemene voorwaarden
Zoals in de inleiding reeds kort vermeld, is het vertalen van de eigen algemene voorwaarden naar de Duitse taal onvoldoende. Bepalingen die naar Nederlands recht geen problemen opleveren, kunnen naar Duits recht ongeldig zijn of andersom. Algemeen gesteld geldt in beide landen dat onredelijk bezwarende of onvoldoende transparante bedingen niet geldig zijn en zijn bedingen ook ongeldig indien zij strijdig zijn met de wet of de openbare orde.
Aansprakelijkheidsclausules
Een belangrijk verschil tussen de Duitse en Nederlandse rechtsorde kan gevonden worden in de aansprakelijkheidsclausules in de algemene voorwaarden.
In Nederland mag de beperking van aansprakelijkheid vrij ver gaan. Een exoneratieclausule zal slechts ongeldig zijn als het naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is dat de gebruiker zich hierop beroept en het beding aldus onredelijk is. Dit zal zo zijn indien de gebruiker welbewust schade heeft toegebracht aan de wederpartij en dan toch probeert een beroep te doen op de aansprakelijkheidsclausule om onder haar aansprakelijkheid uit te komen.
Naar Duits recht wordt dit een stuk strenger beoordeeld. Een exoneratieclausule mag niet strekken tot beperking van voorzienbare schade en mag bovendien de aansprakelijkheid voor opzet of grove nalatigheid, voor het toebrengen van schade aan lijf, leven en gezondheid als ook voor productaansprakelijkheid niet uitsluiten. Het Bundesgerichtshof heeft hiervoor een standaardformulering opgesteld en men kan in twijfel trekken of een andersluidende clausule toch rechtsgeldig is.
Eigendomsvoorbehoud
Een ander verschil wordt gevonden in het eigendomsvoorbehoud. Het Duitse recht kent een veel ruimer eigendomsvoorbehoud dan het Nederlandse recht. Naar Nederlands recht vervalt het eigendomsvoorbehoud als de zaken zijn verwerkt tot een andere zaak en daaruit niet meer “los te maken” zijn. Naar Duits recht is het echter mogelijk om een soort verlengd eigendomsvoorbehoud op te nemen in de algemene voorwaarden. Dit betekent dat als de oorspronkelijke zaak verwerkt wordt in een nieuwe zaak, hetzelfde eigendomsvoorbehoud op deze nieuwe zaak rust.
In grensoverschrijdende rechtsbetrekkingen is het iets gecompliceerder. Of een verlengd eigendomsvoorbehoud kan worden ingeroepen, hangt af van het recht van het land van levering. Zouden de goederen in Nederland geleverd worden, stuit men op het verschil in recht, omdat Nederland het verlengde eigendomsvoorbehoud niet kent, waardoor dit in Nederland niet uitgeoefend kan worden. Het is dus van belang een passende clausule op te nemen in de algemene voorwaarden.
Consumentenovereenkomsten
Beide landen zullen weinig tot geen verschillen vertonen in geval van een consumentenovereenkomst, omdat hier Europese wet- en regelgeving in beeld komt. De rechtspraak van het Hof van Justitie van de Europese Unie stelt dat de vraag of er sprake is van een oneerlijk beding in twee stappen moet worden beantwoord. Een aspect dat mee zal wegen is de (dan wel het gebrek aan) transparantie van het beding. Allereerst zal echter onderzocht moeten worden of er sprake is van een aanzienlijke verstoring van het evenwicht. Er wordt beoordeeld of het beding een wijziging brengt in hetgeen normaal gesproken volgens de toepasselijke nationale regels tussen partijen zou gelden. Men vergelijkt dus het nationale recht met het Europese. Het is daarbij belangrijk om na te gaan in welke juridische situatie de consument verkeert en welke mogelijkheden hij naar nationaal recht heeft om een einde te maken aan het gebruik van oneerlijke bedingen. Als tweede stap moet worden beoordeeld of de aanzienlijke verstoring van het evenwicht, zoals die door het beding plaatsvindt, in strijd is met de goede trouw.
De bijlage bij de Richtlijn oneerlijke bedingen geeft een indicatieve lijst van bedingen die een oneerlijk karakter kúnnen dragen. Dat een beding voorkomt op de indicatieve lijst is een wezenlijk aspect waarop de rechter zijn beoordeling kan baseren.
Bovendien regelt het Europese recht dat bij een grensoverschrijdende consumentenovereenkomst de voor de consument gunstigere regels van zijn nationale recht op een overeenkomst van toepassing zijn, wanneer partijen eigenlijk een rechtskeuze voor een ander land gemaakt hebben. Dit zorgt ervoor dat indien men als Duitse onderneming een grensoverschrijdende rechtsbetrekking met een consument aangaat men rekening moet houden met de specifieke voorschriften uit de richtlijn.
Toepasselijkheid algemene voorwaarden
Niet alleen de inhoud van algemene voorwaarden is belangrijk, een belangrijk punt is ook de toepasselijkheid van algemene voorwaarden. Hieraan worden in internationale verhoudingen strengere eisen gesteld dan in een puur nationale relatie. In de praktijk treffen wij hier vaak valkuilen aan. Algemene voorwaarden zijn slechts van toepassing indien zij tussen de partijen zijn overeengekomen. Niet zelden verklaren beide partijen hun eigen algemene voorwaarden van toepassing op de overeenkomst (“battle of forms”). Dit kan problemen opleveren, omdat deze algemene voorwaarden waarschijnlijk niet met elkaar overeenstemmen. Al naar gelang Nederlands recht, Duits recht of internationaal recht op de overeenkomst van toepassing is, zal anders geoordeeld worden over de toepasselijkheid van de algemene voorwaarden.
Toepasselijkheid naar Duits recht
In Duitsland dienen algemene voorwaarden als onderdeel van de overeenkomst ook daadwerkelijk overeengekomen te zijn. Hiervoor is een voorwaarde dat de gebruiker naar de voorwaarden verwijst, de ontvanger zich hiertegen niet verzet én in redelijke mate de mogelijkheid heeft om van de voorwaarden kennis te nemen. De verwijzing naar de algemene voorwaarden moet vóór het sluiten van de overeenkomst plaatsvinden. Indien in een opdrachtbevestiging voor het eerst wordt verwezen naar de algemene voorwaarden, geldt dit niet als een aanvaarding van de opdracht, maar als een nieuw aanbod (inclusief de algemene voorwaarden) dat door de wederpartij opnieuw moet worden aanvaard. Indien de wederpartij geen commentaar levert, kan dit niet zondermeer als een stilzwijgende aanvaarding worden beschouwd; hiervoor is nog een bijkomende handeling vereist, bijvoorbeeld de aanvaarding van de levering of het betalen van een factuur.
Voor kennisname van de algemene voorwaarden is noodzakelijk dat de ontvanger de mogelijkheid wordt geboden hiervan kennis te nemen. Een vermelding dat de algemene voorwaarden op verzoek zullen worden toegezonden, volstaat in een nationale relatie. Bij de elektronische totstandkoming van een overeenkomst, geldt dat het voldoende is te verwijzen naar de algemene voorwaarden op een website, mits er gebruik gemaakt wordt van een duidelijke verwijzing dan wel hyperlink. Als de overeenkomst gesloten wordt met een consument moeten de algemene voorwaarden daadwerkelijk ter hand gesteld worden.
Voor internationale rechtsbetrekkingen heeft het Duitse Bundesgerichtshof als uitgangspunt genomen dat algemene voorwaarden alleen dan deel uitmaken van een aanbod, wanneer zij bij dat aanbod worden gevoegd of op een andere manier ter beschikking worden gesteld. Hier geldt dus een striktere maatstaf.
Toepasselijkheid naar Nederlands recht
In Nederland zijn algemene voorwaarden in een puur nationale relatie vrij snel van toepassing. Het is niet relevant of de wederpartij deze kende of de inhoud ervan begrepen heeft. De algemene voorwaarden zijn van toepassing indien ze voor, of uiterlijk tijdens, het sluiten van de overeenkomst onderdeel hiervan zijn geworden. Men dient duidelijk te verwijzen naar de algemene voorwaarden en bovendien te stellen dat deze van toepassing zijn op de overeenkomst. Aanvaarding hiervan kan dan uitdrukkelijk of stilzwijgend geschieden (door uitvoering van de overeenkomst).
Omdat de algemene voorwaarden zo snel van toepassing zijn, geldt een informatieplicht voor de gebruiker van de algemene voorwaarden. Hij dient de algemene voorwaarden correct ter hand te stellen. Deze verplichting geldt altijd, behalve in geval de wederpartij een grote onderneming is. Terhandstelling betekent dat de algemene voorwaarden daadwerkelijk aan de wederpartij gegeven dienen te worden. Alleen indien het daadwerkelijk overhandigen van de algemene voorwaarden zeer bezwaarlijk is (denk hierbij aan een enorme omvang van de algemene voorwaarden zelf of aan transacties per automaat), is het voldoende te melden dat de algemene voorwaarden ter inzage liggen bij de gebruiker zelf of bij de kamer van koophandel en dat deze op verzoek van de wederpartij toegestuurd zullen worden. Voor dienstverleners in de zin van de dienstenrichtlijn, geeft de wet nog andere mogelijkheden om de algemene voorwaarden ter hand te stellen. Bij elektronisch contracteren geldt dat de voorwaarden op een zodanige wijze ter hand gesteld moeten worden dat het voor de wederpartij mogelijk is de algemene voorwaarden op te slaan en te reproduceren. Als de overeenkomst gesloten wordt met een consument geldt, dat de consument daadwerkelijk in staat moet zijn om zich op de hoogte te stellen van de algemene voorwaarden.
Voor een internationale rechtsbetrekking geldt voor de toepasselijkheid van de algemene voorwaarden het reguliere leerstuk van aanbod en aanvaarding. Het is nog onduidelijk of de gebruiker deze expliciet dient mee te sturen of dat de wederpartij zelf om opheldering moet vragen als hij kennis wil nemen van de algemene voorwaarden.
Toepasselijkheid naar internationaal recht in geval van koop
Indien er sprake is van een grensoverschrijdende rechtsbetrekking tussen twee bedrijven die gevestigd zijn in landen die partij zijn bij het CISG (het Weens koopverdrag) en deze een overeenkomst sluiten met betrekking tot de (ver)koop van roerende zaken (zaken die men kan verplaatsen) wordt de beoordeling van de toepasselijkheid van de algemene voorwaarden beoordeeld aan de hand van het CISG. Dit is zelfs het geval indien het CISG is uitgesloten in de algemene voorwaarden van een van de partijen.
De algemene voorwaarden zijn van toepassing indien deze door aanbod en aanvaarding onderdeel zijn geworden van de overeenkomst en de wederpartij bovendien een redelijke gelegenheid heeft gehad om kennis te nemen van de algemene voorwaarden. Volgens het CISG is dit het geval indien: de algemene voorwaarden gehecht zijn aan een document dat relevant was in de totstandkoming van het contract; geprint zijn op de achterzijde van een dergelijk document; de algemene voorwaarden op tafel gelegd zijn bij de onderhandelingen; in geval van elektronisch contracteren, elektronisch ter beschikking gesteld zijn, zodat de wederpartij deze tijdens de onderhandelingen kan raadplegen óf partijen reeds eerder zaken met elkaar gedaan hebben onder dezelfde algemene voorwaarden. Een verwijzing naar de toepasbaarheid van de algemene voorwaarden dient begrijpelijk te zijn; hiervan is sprake als de verwijzing geschiedt in een taal die de wederpartij kent en de verwijzing duidelijk zichtbaar is.
Samenvatting
De toepasselijkheid van algemene voorwaarden verschilt op een aantal punten al naar gelang de rechtsbetrekking nationaal of internationaal is. Het is van belang goed af te wegen of met Duitse zakenrelaties algemene voorwaarden naar Nederlands recht wenst te hanteren – vaak heeft een Duitse ondernemer de voorkeur voor voorwaarden naar Duits recht. Het is dan ook aan te bevelen voor contracten met Duitse partijen algemene voorwaarden naar Duits recht op te stellen.
