Vrij verkeer van personen
Binnen de EU geldt het vrij verkeer van personen en diensten. Dit houdt in dat bijvoorbeeld een Spanjaard in Nederland mag wonen en werken zonder verblijfvergunning resp. werkvergunning. Voor personen buiten de EU/EER en Zwitserland geldt als hoofdregel dat zij niet zomaar in Nederland mogen verblijven en werken. Zij moeten (in beginsel) bij de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) een verblijfs- en werkvergunning aanvragen.
Voor vluchtelingen (asielzoekers) geldt een andere procedure. Zij kunnen in Nederland asiel aanvragen. Degenen die langer dan zes maanden geleden een asielaanvraag hebben ingediend en in afwachting zijn op de beslissing van de IND kunnen 24 weken per jaar betaald werken.
Werkvergunning voor Oekraïners benodigd?
Oekraïne is geen lid van de EU of EER. De hoofdregel is dan ook dat Oekraïners die in Nederland willen wonen en werken een verblijfs- en werkvergunning (of asiel) moeten aanvragen. In 2017 is een uitzondering op deze hoofdregel gemaakt in het associatieverdrag (Verordening 2018/1806). Daarin staat dat Oekraïners, die in het bezit zijn van een biometrisch paspoort 90 dagen vrij mogen rondreizen door de EU zonder visa/verblijfsvergunning (de zogenaamde ‘vrije termijn’).
Tijdelijke beschermingsrichtlijn
De oorlog zorgt ervoor dat Oekraïners het land massaal ontvluchten, wat naar verwachting alleen maar zal toenemen. Op basis van het associatieverdrag hoeven Oekraïners niet direct na aankomst in een EU-lidstaat een asielprocedure te starten en/of een verblijf- en werkvergunning aan te vragen. De eerste 90 dagen zijn zij immers vrij om te gaan en staan in de EU.
Maar wat nu als zij na 90 dagen nog altijd niet kunnen terugkeren naar Oekraïne? Indien hiervoor niets zou worden geregeld, zou er dus binnen 90 dagen een asielprocedure gestart moeten worden of een verblijfsvergunning aangevraagd moeten worden. De EU-lidstaten zijn het er echter over eens geworden dat voor Oekraïners een uitzondering moet worden gemaakt. De Europese Commissie stelde op 2 maart 2022 voor om artikel 5 van de Richtlijn Tijdelijke Bescherming (Richtlijn 2001/55/EC) te activeren voor vluchtelingen uit Oekraïne door middel van een uitvoeringsbesluit. De Raad van de Europese Unie (hierna: ‘de Raad’) heeft op 4 maart 2022 het uitvoeringsbesluit tot instelling van tijdelijke bescherming aangenomen.
Welke rechten?
Vluchtelingen uit Oekraïne waarvoor de tijdelijke bescherming is bedoeld, krijgen een speciale verblijfsstatus. Op basis van die speciale status hebben zij de volgende rechten:
- Werken in loondienst of als zelfstandige, lidstaten mogen om redenen van arbeidsmarktbeleid voorrang geven aan EU-burgers (artikel 12 Richtlijn);
- Toegang tot volwassenenonderwijs, beroepsopleiding en werkervaring en de Oekraïners onder de 18 jaar oud: toegang tot ten minste openbaar onderwijs (artikelen 12 en 14 Richtlijn);
- Fatsoenlijk onderkomen of middelen om huisvesting te vinden (artikel 13 Richtlijn);
- Sociale bijstand, financiële ondersteuning en medische zorg in het geval van onvoldoende eigen middelen (artikel 13 Richtlijn).
De tijdelijke bescherming geldt voor van één jaar en kan tweemaal verlengd worden met zes maanden. Daarna kan de Europese Commissie de Raad voorstellen de tijdelijke bescherming met nog eens een jaar te verlengen.
De Richtlijn is in Nederland geïmplementeerd in de Vreemdelingenwet 2000 en het Vreemdelingenbesluit 2000. Bij de implementatie van de Richtlijn heeft Nederland gebruik gemaakt van de mogelijkheid die de Richtlijn biedt (zie artikel 12 Richtlijn) om vanwege arbeidsmarktbeleid voorrang te geven aan o.a. EU-burgers. Voor de Nederlandse arbeidsmarkt geldt daarom de verplichting om een tewerkstellingsvergunning aan te vragen (inclusief een arbeidsmarkttoets).
Hoe gaat de IND hiermee om?
De EU-lidstaten dienen ervoor te zorgen dat tijdelijk beschermden de benodigde verblijfsdocumenten krijgen voor de volledige duur van hun verblijf. Op dit punt houden wij de website van de IND nauwlettend in de gaten. Zij zullen op korte termijn meer duidelijkheid geven of en welke verblijfsvergunning Oekraïense vluchtelingen in dat kader kunnen aanvragen. Tot die tijd hoeft de vluchteling zich geen zorgen te maken. Dit geldt ook voor de gevallen dat de vrije termijn van 90 dagen is verstreken, die straks verlengd zal kunnen worden tot 180 dagen.
Mogen Oekraïners werken in Nederland?
Nee, op basis van nationale wetgeving mag dat vooralsnog niet, tenzij de Oekraïner beschikt over een geldige verblijfs- en werkvergunning (of indien hij/zij langer dan een half jaar geleden een asielaanvraag heeft ingediend).
Update: per kamerbrief van 17 maart 2022 is kenbaar gemaakt dat het ministerie van SZW voornemens is om op korte termijn de toegang tot de arbeidsmarkt voor Oekraïners tijdelijk te verruimen, door een vrijstelling op de plicht om een tewerkstellingsvergunning te regelen. In plaats daarvan komt een meldplicht te gelden. Er wordt naar gestreefd om de vrijstelling op 1 april 2022 in werking te laten treden.
Onder omstandigheden is het overigens ook mogelijk om een van de reeds bestaande verblijf- en werkgevergunningen aan te vragen (zie uitgebreid ons O-book: ‘Aannemen van buitenlandse werknemers’). Ter illustratie: een werkgever die al erkend referent is bij de IND en een (hoogopgeleide) vluchteling uit Oekraïne wil aannemen tegen een bruto maandsalaris van € 5.000,- kan een verblijfsvergunning voor arbeid als kennismigrant aanvragen. De streeftermijn die het IND hanteert om tot een beslissing te komen is twee weken. De vraag is echter of deze route, inclusief alle voorwaarden, kosten en de beslistermijn, niet juist een omslachtige route zal zijn. Wellicht dat de nieuwe verblijfsvergunning op basis van de speciale status toch de snelste en gemakkelijkste route zal zijn om Oekraïners in dienst te nemen.
Wilt u op de hoogte blijven van de nieuwste ontwikkelingen. Meld u dan aan op onze nieuwsbrief (categorie: arbeidsrecht). Heeft u vragen over het in dienst nemen van buitenlandse werknemers? Neem dan contact met ons op.
