Net als veel andere personen en bedrijven worden ook zorgaanbieders in toenemende mate geconfronteerd met wederpartijen die als gevolg van de uitbraak van het covid-19 virus (het ‘coronavirus’) hun contractuele verplichtingen niet (kunnen) nakomen. Het voorbeeld van leveranciers die geen mondkapjes of andere medische hulpmiddelen meer kunnen leveren is inmiddels welbekend, maar er zijn genoeg andere situaties denkbaar. Als zorgaanbieder is het tijdens deze coronacrisis dan ook van belang om te weten welke opties er zijn. Wanneer mag u als zorgaanbieder weigeren te betalen? Bestaat er een recht op schadevergoeding wanneer er niet wordt geleverd? Wanneer kan een overeenkomst worden ontbonden? In twee blogs gaan wij nader op deze vragen in.
In het eerste blog hebben wij (1) de mogelijkheid tot het vorderen van nakoming van de overeenkomst en (2) de optie tot opschorting van de eigen (betalings)verplichting besproken. In dit blog bespreken wij de mogelijkheid tot ontbinding van de overeenkomst en het vorderen van schadevergoeding. Wij gaan wederom uit van de voorbeeldsituatie waarin een zorgaanbieder een overeenkomst heeft gesloten met een leverancier voor de levering van duizend in China geproduceerde isolatiejassen.
3. Ontbinden
Zeker wanneer er sprake is van een tekortkoming in de nakoming die blijvend of gedurende langere tijd onmogelijk is ligt ontbinding van de overeenkomst voor de hand (artikel 2:265 e.v. van het Burgerlijk Wetboek (‘BW’)). In de hypothetische situatie dat de Chinese overheid voor heel 2020 een exportverbod zou afkondigen op medische hulpmiddelen, kan de leverancier zijn verplichting blijvend niet meer nakomen. Ontbinden kan ook als nakoming nog wel mogelijk is, maar dan moet de wederpartij wel eerst in gebreke zijn gesteld. Dit betekent dat de wederpartij schriftelijk moet worden aangemaand om binnen een bepaalde periode alsnog tot levering over te gaan. Wordt deze periode onbenut gelaten, dan kan u als zorgaanbieder in principe tot ontbinding overgaan.
Ontbinding heeft tot gevolg dat de overeenkomst eindigt, maar heeft geen terugwerkende kracht. Wel ontstaan er over en weer ongedaanmakingsverbintenissen. Dat betekent dat prestaties die nog niet zijn verricht, ook niet meer hoeven worden te verricht en dat prestaties die al zijn verricht moeten worden teruggedraaid. In het gegeven voorbeeld: de isolatiejassen hoeven niet meer te worden geleverd en de zorgaanbieder hoeft ze niet meer te betalen. De aard van de tekortkoming moet de ontbinding wel rechtvaardigen. Wanneer ons voorbeeldcontract zou zijn gesloten voor de duur van 60 maanden (duizend isolatiejassen per maand) en er wordt twee maanden niet geleverd, zal een volledige ontbinding niet gerechtvaardigd worden geacht. In dergelijke gevallen ligt een gedeeltelijke ontbinding meer voor de hand. Een gedeeltelijke ontbinding op grond van artikel 6:270 BW heeft een evenredige vermindering in de wederzijdse prestaties tot gevolg. Dat betekent dat de leverancier twee maanden niet meer hoeft te leveren en dat de zorgaanbieder tweeduizend isolatiejassen niet hoeft te betalen.
Buitengerechtelijke ontbinding
Ontbinding kan via de rechter, maar kan ook eenvoudig (buitengerechtelijk) door een schriftelijke verklaring toe te zenden aan de wederpartij. Ook een elektronische verklaring (per e-mail) volstaat wanneer de overeenkomst zelf digitaal (bijvoorbeeld per e-mail) tot stand is gekomen. Het is raadzaam om voor ontbinding van de overeenkomst juridisch advies in te winnen, om te voorkomen dat de tekortkoming ontbinding niet rechtvaardigt en er een schadevergoedingsplicht ontstaat voor de ontbindende partij.
Gerechtelijke ontbinding
Naast de ‘gewone’ ontbinding kan de rechter op vordering van één van de partijen ‘de gevolgen van een overeenkomst wijzigen of deze geheel of gedeeltelijk ontbinden op grond van onvoorziene omstandigheden, welke van dien aard zijn dat de wederpartij naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid ongewijzigde instandhouding niet mag verwachten’ (artikel 6:258 lid 1 BW).
De lat voor een geslaagd beroep op onvoorziene omstandigheden ligt behoorlijk hoog. Voor contracten die nu worden gesloten geldt dat de coronacrisis niet meer kan gelden als een onvoorziene omstandigheid. Voor eerder gesloten overeenkomsten ligt dit mogelijk anders. De coronamaatregelen hebben zeer verstrekkende economische gevolgen die partijen veelal niet uitdrukkelijk of stilzwijgend in hun overeenkomst zullen hebben vastgelegd. In onze ogen is het dan ook goed verdedigbaar dat de coronacrisis onder omstandigheden kwalificeert als een onvoorziene omstandigheid. Vervolgens moet voor een geslaagd beroep op onvoorziene omstandigheden worden beoordeeld of ongewijzigde instandhouding van het contract onaanvaardbaar is naar de maatstaven van redelijkheid en billijkheid. Hier is slechts bij hoge uitzondering aan voldaan, zo blijkt ook uit de jurisprudentie (1). Als al deze drempels al genomen kunnen worden, kan de rechter de overeenkomst wijzigen of ontbinden. De rechter is daarbij gebonden aan de eis. Dit betekent dat wanneer ontbinding is gevorderd, de rechter niet ambtshalve tot wijziging van de overeenkomst mag besluiten of vice versa (2).
4. Schadevergoeding
Het is in sommige gevallen ook mogelijk om schadevergoeding van de wederpartij te vorderen bij niet-nakoming (eventueel naast een vordering tot ontbinding van de overeenkomst). Op grond van artikel 6:74 BW is daarvoor vereist dat er sprake is van een tekortkoming in de nakoming die toerekenbaar is aan de tekortschietende partij. Wanneer er sprake is van overmacht, is een tekortkoming niet toerekenbaar. Dit betekent dat als uw wederpartij zich op overmacht kan beroepen, u als zorgaanbieder geen schadevergoeding kunt vorderen op het moment dat uw wederpartij haar verplichtingen niet nakomt.
Over de vraag of de coronacrisis kwalificeert als een overmachtssituatie, is al veel geschreven. Zie bijvoorbeeld dit blog van Dylan Goossens. Partijen kunnen in een overeenkomst afspreken welke situaties wel en niet onder overmacht vallen. Als er geen afspraken zijn, valt men terug op de wet (artikel 6:75 BW).Wij merken in dit verband op dat voor een geslaagd beroep op overmacht in ieder geval is vereist dat de overmachtssituatie de prestatie zelf moet verhinderen. Dat wordt wel eens over het hoofd gezien, waardoor er te pas en te onpas een beroep op overmacht wordt gedaan. Wanneer de door de overheid afgekondigde coronamaatregelen een importverbod bevatten, is het bijvoorbeeld niet mogelijk om isolatiejassen te importeren en kan een beroep op overmacht slagen. De coronamaatregelen verhinderen op zichzelf echter geen betaling. Als zorgaanbieder zult u zich dus zelden op overmacht vanwege de coronacrisis kunnen beroepen om niet aan een betalingsverplichting te hoeven voldoen. Simpel geformuleerd verhindert corona geen overboekingen. Wees dus altijd kritisch wanneer een partij zich op overmacht beroept.
Tot slot
Het antwoord op de vraag welke mogelijkheden er in uw geval zijn, is altijd sterk afhankelijk van wat er onderling is afgesproken. Deze afspraken kunnen afwijken van de hiervoor geschetste uitgangspunten die voortvloeien uit de Nederlandse wet. Naar Nederlands recht geldt namelijk (met name in zakelijke verhoudingen) een grote mate van contractsvrijheid. Controleer daarom altijd de overeenkomst en eventuele van toepassing verklaarde algemene voorwaarden.
Wilt u een contract door ons laten beoordelen of heeft u vragen over bovenstaande? Neem dan gerust contact op met Lotte te Linde of Rosanne Kuiper. Via ons kennisportal kunt u meer lezen over de juridische gevolgen van corona.
Bronnen
(1) Zie Parl. Gesch. BW Boek 6 1981, p. 974, HR 27 april 1984, NJ 1984/679 en HR 20 februari 1998, NJ 1998/493.
(2) Asser/Sieburgh 6-III 2018/448.
