De nieuwe WMO geeft aan gemeenten de opdracht om zoveel mogelijk integrale, samenhangende ondersteuning te bieden in samenhang met andere voorzieningen en beleidsterreinen. Zo is het bijvoorbeeld de bedoeling dat gemeenten in samenwerking met zorgverzekeraars integrale pakketten gaan aanbieden, bijvoorbeeld beschermd wonen in combinatie met behandeling of verpleging en verzorging.

 

Informatiebehoefte

Om dit te kunnen bewerkstelligen moet de gemeente beschikken over informatie over cliënten van zorgverzekeraars, (zorg)aanbieders. Die informatie houdt in dat er persoonsgegevens worden uitgewisseld van de cliënt. In een aantal gevallen worden er ook bijzondere persoonsgegevens uitgewisseld, met name gegevens betreffende de gezondheid. Die gegevens mogen alleen worden verwerkt als daarvoor een expliciete wettelijke grondslag bestaat.

Verder heeft de gemeente informatie nodig die zij verzamelt in andere domeinen waarin zij een rol heeft en die betekenis kunnen hebben voor het bieden van ondersteuning. Hierbij moet worden gedacht aan jeugdzorg (Jeugdwet), de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening en de participatiewet. Tot slot moet de gemeente bezien wat er aan informele zorg wordt verleend.

 

Wettelijke bevoegdheden en verplichtingen

Om mogelijkheden voor de gemeente te creëren om al deze informatie te verwerken zijn in de wet vele bepalingen opgenomen die speciale bevoegdheden voor de gemeente in het leven roepen. Ook introduceert de nieuwe WMO bevoegdheden en verplichtingen voor de cliënt en voor derden om benodigde informatie te verstrekken. Volgens de memorie van toelichting valt in deze bepalingen het volgende stramien waar te nemen.

1. Gegevens mogen slechts worden verwerkt voor er sprake is van een legitiem doel. Dat doel is volgens de regering het beschermen van de gezondheid van de burger.


2. De gegevens mogen in principe slechts worden verwerkt voor het doel waarvoor deze zijn gegeven. In de wet is per actor zo concreet en nauw mogelijk omschreven voor welke specifieke taken gegevensverwerking en –verstrekking is toegestaan.


3. De gegevens mogen slechts worden verwerkt voor zover dit noodzakelijk is voor het te bereiken doel. Dit doel is in de wet steeds specifiek omschreven.


4. De verwerking moet voldoen aan de eisen van proportionaliteit en subsidiariteit;


5. Toestemming aan de cliënt dient voor het merendeel van de verwerkingen van persoonsgegevens te worden gevraagd.


6. Er dienen gepaste beveiligingsmaatregelen te worden genomen.

Volgens de regering biedt het recht van de betrokkene op inzage en correctie (eveneens) waarborgen voor een juiste gegevensverwerking.

 

Lastig leesbaar

In de praktijk laten de bepalingen die betrekking hebben op gegevensverwerking zich moeilijk lezen. Weliswaar is per bevoegdheid tot gegevensverwerking steeds aangegeven op welke bepalingen die bevoegdheid betrekking heeft, maar het gaat om lange reeksen bepalingen, terwijl de bevoegdheden die in dat verband worden verleend elkaar bovendien overlappen. Een voorbeeld. Een aanbieder van een maatwerkvoorziening mag op grond van artikel 5.2.2. van de nieuwe WMO uit eigen beweging en is desgevraagd verplicht om aan het college persoonsgegevens van de cliënt te verstrekken. Ook bijzondere persoonsgegevens. Die gegevens kan of moet zij onder meer verstrekken in het kader van een onderzoek naar de noodzaak van maatwerkvoorziening of in verband met een heroverweging van die noodzaak. Toestemming van de cliënt wordt in dat geval niet verlangd. Op grond van artikel 5.2.5 mag of moet de zorgaanbieder deze gegevens eveneens verstrekken om precies dezelfde redenen. In dit geval is toestemming van de cliënt echter wel vereist.

Als een aanbieder gegevens uit eigen beweging verstrekt, doorbreekt hij de geheimhoudingsplicht die hij op grond van andere wettelijke regelingen heeft. Big-geregistreerde individuele beroepsbeoefenaars die zonder toestemming van de cliënt hieraan meewerken, lopen daarmee het risico dat zij tuchtrechtelijk worden aangesproken en worden veroordeeld. Als het college van B&W(rechtmatig) om de gegevens vraagt, bestaat dat risico niet, omdat de wet voorschrijft dat de aanbieder in dat geval verplicht is om mee te werken. Daarmee is er immers een wettelijke grondslag voor doorbreking van de geheimhoudingsplicht. Die wettelijke grondslag is er overigens alleen voor zover het college voldoet aan het noodzakelijkheidscriterium. Een aanbieder kan en moet daarom van het college verlangen dat het kenbaar maakt waarom er een noodzaak tot gegevensverwerking bestaat.

 

Altijd toestemming vragen

Het veiligst is om in alle gevallen waarin informatie wordt uitgewisseld toestemming aan de cliënt te vragen. In gevallen waarin die toestemming niet verleend wordt dan wel de cliënt niet in staat is om toestemming te verlenen dienen aanbieders zich af te vragen of er dan wel een grondslag bestaat voor de informatie-uitwisseling. Meestal zal dit niet het geval zijn.

Vraag is overigens of een cliënt in de praktijk veel ruimte zal hebben om toestemming te weigeren. Volgens de memorie van toelichting mag de gemeente niet zonder meer een maatwerkvoorziening weigeren vanwege het feit dat de cliënt geen toestemming geeft voor informatie-uitwisseling. Het gevolg is dan wel dat de maatwerkvoorziening niet of minder goed zal zijn afgestemd op andere voorzieningen die de cliënt ontvangt.

 

Kwetsbare cliënten

Belangrijk is dat alle betrokkenen bij de zorgverlening zich bewust blijven van de afhankelijke positie waarin cliënten en patiënten zich bevinden. Wanneer te lichtzinnig wordt omgesprongen met persoonsgegevens, bestaat het risico dat vele zorgbehoeftigen niet meer de hulp zullen zoeken die zij nodig hebben. Dat geldt zeker voor de kwetsbare groepen die het meest gebruik zullen maken van maatschappelijke ondersteuning, zoals ouderen, personen met een verstandelijke beperking en/of een psychiatrische aandoening. Betrokkenen mogen dus niet te gemakkelijk uitgaan dat er een grondslag is om de geheimhoudingsplicht te doorbreken. Indien eenmaal is vastgesteld dat die grondslag er is, moet er niet meer informatie wordt verstrekt dan strikt noodzakelijk is voor het te bereiken doel.

 

Respect voor privacy

Als aanbieders met elkaar gaan samenwerken om integrale zorg te bieden moeten zij daarom speciale aandacht schenken aan de wijze waarop zij met de privacy van cliënten om zullen gaan. Samenwerking is geen vrijbrief om alle beschikbare informatie over een cliënt onderling uit te wisselen. Aanbieders doen er goed aan om hierover vooraf met elkaar en met de gemeente, en voor zover het tevens om zorg gaat die op grond van de zorgverzekeringswet wordt verleend ook met  zorgverzekeraars – heldere afspraken te maken.