In 2019 heeft de Tweede Kamer het amendement Ronnes c.s. aangenomen. Dit amendement voorziet in het toevoegen van twee artikelen aan de Omgevingswet (Ow), te weten de artikelen 13.23 en 13.24 Ow. Op grond van deze artikelen kunnen gemeenten in een omgevingsplan bepalen dat voor bij AMvB aangewezen categorieën ontwikkelingen ter verbetering van de kwaliteit van de fysieke leefomgeving, een financiële bijdrage op de initiatiefnemer wordt verhaald. Om een dergelijke bijdrage te vragen moet er sprake zijn van functionele samenhang tussen de activiteit en de beoogde ontwikkelingen, en moet de bekostiging van de ontwikkelingen niet anderszins zijn verzekerd.
De artikelen 13.23 en 13.24 Ow bieden een nieuw instrument om financiële bijdragen af te dwingen via het een omgevingsplan. Zo bestaat op basis van artikel 6.24 van de Wet ruimtelijke ordening slechts de mogelijkheid op vrijwillige basis te contracteren over financiële verplichtingen. Deze laatste mogelijkheid was al bij Nota van wijziging onderdeel gemaakt van het wetsvoorstel Aanvullingswet grondeigendom Omgevingswet. De artikelen 13.23 en 13.24 Ow vullen deze mogelijkheid nu aan met een wettelijke grondslag om de financiële bijdrage in een omgevingsplan af te dwingen.
De regeling voor publiekrechtelijk afdwingbare financiële bijdragen verschilt van de regeling kostenverhaal in afdeling 13.6 Ow. De regeling kostenverhaal heeft betrekking op het verhalen van de kosten voor het bouw- en woonrijp maken van kostenverhaalsgebieden die nodig zijn om de toegestane activiteiten in die gebieden te realiseren. De regeling voor publiekrechtelijk afdwingbare financiële bijdragen is in meer algemene zin gericht op het verbeteren van de kwaliteit van de fysieke leefomgeving.
Aanwijzing categorieën van ontwikkelingen
Met het ontwerp Besluit publiekrechtelijk afdwingbare financiële bijdragen worden de nieuwe artikelen 8.21 en 8.22 toegevoegd aan het Omgevingsbesluit (Ob). Deze artikelen voorzien in de aanwijzing van categorieën ontwikkelingen aangewezen als bedoeld in artikel 13.23, eerste lid Ow waarvoor financiële bijdragen kunnen worden verhaald. Het gaat hierbij om:
- wijziging van de inrichting van het landelijk gebied ter verbetering van landschappelijke waarden, waaronder in ieder geval inbegrepen het verwijderen van vrijkomende agrarische bebouwing en het herstellen of aanvullen van landschappelijke elementen;
- de aanleg of wijziging van natuurgebieden en landschappen, of gebieden die als zodanig op basis van een omgevingsplan zijn aangewezen voor natuur of herstel van dier- en plantsoorten, waaronder in ieder geval inbegrepen maatregelen ter vermindering van de stikstofdepositie of ter bescherming en verbetering van de chemische en ecologische kwaliteit van watersystemen
- aanleg van infrastructuur voor verkeers- en openbaar vervoersnetwerken van gemeentelijk of regionaal belang;
- aanleg van recreatievoorzieningen die behoren tot de gemeentelijke of regionale groenstructuur, waaronder in ieder geval worden begrepen parken en recreatiegebieden;
- ontwikkelingen gericht op het bereiken van een naar prijsklasse evenwichtige samenstelling van de woningvoorraad in de gemeente of regio door middel van het realiseren van sociale huur- of koopwoningen, voor zover onvoldoende sociale huur- en koopwoningen worden gerealiseerd;
- stedelijke herstructurering ter verbetering van het woon- en leefklimaat in verouderde wijken of gebieden met leegstandsproblemen, waaronder in ieder geval inbegrepen het slopen van woningen en het aanleggen of wijzigen van wegen.
Kosten die op basis van de regeling voor kostenverhaal van artikel 13.11 Ow geheel of gedeeltelijk moeten worden verhaald, vallen niet onder de aanwijzing van categorieën als bedoeld in dit artikelen.
Regels over de eindafrekening
In artikel 8.22 Ob zijn regels over de eindafrekening van financiële bijdragen in een omgevingsplan opgenomen. Indien in een omgevingsplan op grond van artikel 13.23 Ow wordt bepaald dat voor ontwikkelingen ter verbetering van de kwaliteit van de fysieke leefomgeving een financiële bijdrage wordt verhaald, dan moeten in het omgevingsplan ook regels gesteld over de eindafrekening van de financiële bijdragen die met toepassing van artikel 13.24 Ow worden verhaald.
De activiteiten waar artikel 8.22 Ob op ziet zijn aangewezen in artikel 8.13 Ob. Deze activiteiten hebben hoofdzakelijk betrekking het bouwen en verbouwen van gebouwen met een bepaalde functie of omvang. De financiële bijdragen op basis van een omgevingsplan worden via een kostenverhaalsbeschikking verhaald. Voor financiële bijdragen die worden verhaald op basis van een overeenkomst als bedoeld in artikel 13.22 Ow, geldt de verplichting van artikel 8.22 Ob om nadere regels aan de eindafrekening te stellen niet. De grondslag voor het in rekening brengen van financiële bijdragen is dus ook voor de praktijk relevant, zeker nu kostenverhaal via de privaatrechtelijke weg onder de Omgevingswet het uitgangspunt wordt.
Verder moet in ieder geval worden bepaald binnen welke termijn de eindafrekening plaatsvindt. In de toelichting bij het ontwerp Besluit wordt opgemerkt dat het voor de hand ligt deze termijn te bepalen aan de verwachte looptijd van de ontwikkeling waaraan door initiatiefnemers een financiële bijdrage wordt geleverd.
Functionele samenhang en niet anderszins verzekerd
Verder wordt in de toelichting een verduidelijking gegeven van de begrippen ‘functionele samenhang’ en ‘niet anderszins verzekerd’ van artikel 13.23 Ow.
Van ‘functionele samenhang’ is sprake als de bouwlocaties en beoogde ontwikkelingen feitelijk dezelfde functie hebben of zullen hebben, of als de (woning)bouwlocatie objectief gezien voordeel heeft van de ontwikkeling door bijvoorbeeld de verbetering woon- en leefklimaat, of vestigings- en ondernemingsklimaat.
Een financiële bijdrage is ‘niet anderszins verzekerd’ als een ontwikkeling op andere wijze wordt bekostigd. Hierbij moet gedacht worden aan bijdragen in het kader van kostenverhaal, heffingen, belastingen of verbruikersbijdragen. De ratio hierbij is dat er niet meer kosten mogen worden verhaald dan er worden gemaakt.
Tot slot
Het ontwerp Besluit publiekrechtelijk afdwingbare financiële bijdragen is op 8 januari 2021 aangeboden aan de Tweede Kamer. Een datum voor de behandeling van het ontwerp Besluit is nog niet bekend. Wij gaan ervan uit dat een behandeling later dit jaar zal plaatsvinden, en zullen u op de hoogte houden van de verdere voortgang van de besluitvorming.
Wilt u meer weten over kostenverhaal en het verhalen van financiële bijdragen onder de Omgevingswet? Neem dan contact op Hanna Zeilmaker of Jeroen Niederer, advocaten bij de sectie Overheid en Vastgoed.
