Verzuim
Verzuim is kort samengevat de tijd dat een overeengekomen prestatie uitblijft en dus sprake is van een tekortkoming. De vaststelling dat sprake is van verzuim is van groot juridisch belang. Zonder verzuim kan een overeenkomst niet worden ontbonden of kan geen vergoeding worden gevorderd van de schade die het gevolg is van die tekortkoming. Juist twee vorderingen die in de meeste IT-geschillen worden ingesteld door afnemers. Let op: voor een vordering tot nakoming van de gemaakte afspraken is verzuim op grond van de wet niet vereist. Dat kan echter anders zijn als in het contract is bepaald dat ongeacht de vordering altijd eerst een ingebrekestelling moet worden verstuurd.
Hoofdregel: verzuim door ingebrekestelling
Bij een tekortkoming van een leverancier zal in beginsel een ingebrekestelling moeten worden verstuurd aan die leverancier. Een ingebrekestelling is (a) een schriftelijke aanmaning waarin de schuldenaar (in dit voorbeeld de leverancier) (b) een redelijke termijn wordt gesteld om alsnog deugdelijk te presteren en waarin hij (c) aansprakelijk wordt gesteld voor de gevolgen van niet-nakoming binnen die termijn. Verzuim ontstaat pas als de leverancier niet binnen de gestelde redelijke termijn alsnog zijn verplichting(en) nakomt.
In de praktijk gaat dit vaak mis. Soms wordt er ten onrechte geen ingebrekestelling verstuurd als dat wel had gemoeten of wordt er wel een ingebrekestelling verstuurd maar voldoet die niet aan de daarvoor geldende eisen. Zo wordt vaak gedacht dat een termijn van 14 dagen of een maand wel redelijk is, maar dat is onjuist. Een redelijke termijn = een redelijke termijn. Wat redelijk is, hangt af van de omstandigheden van het geval. De ene keer kan dit inderdaad 14 dagen zijn, of zelfs korter, maar dit kan ook wel 3 maanden of langer zijn.
Opvallend is ook dat de wet ervan uitgaat dat een ingebrekestelling schriftelijk moet plaatsvinden. Betekent dit nu dat een ingebrekestelling niet per e-mail kan? Nee, aangenomen wordt dat een ingebrekestelling in beginsel ook via een e-mail kan worden verstuurd, maar 100% zeker is dat niet. Gelet op het belang van een ingebrekestelling in een eventuele juridische procedure is het dus verstandig om een ingebrekestelling voor de zekerheid per (aangetekende) brief te versturen.
Verzuim zonder ingebrekestelling
Op elke hoofdregel gelden uitzonderingen, zo ook hier. Verzuim kan ook zonder ingebrekestelling intreden als:
- Een fatale termijn wordt overschreden. In beginsel mag ervan worden uitgegaan dat als partijen een deadline hebben afgesproken voor bijvoorbeeld de oplevering of acceptatie van een IT-systeem, die termijn als een fatale termijn geldt. Overschrijding daarvan leidt dan automatisch tot verzuim. Echter, uit de aard en strekking van de overeenkomst kan blijken dat die termijn niet als zodanig bedoeld is. In de praktijk moet bijvoorbeeld goed worden opgelet op de inhoud algemene leveringsvoorwaarden (zoals de Fenit en ICT-Office voorwaarden). Daarin staat vaak expliciet opgenomen dat eventuele overeengekomen termijnen juist geen fatale termijnen zijn en de overschrijding niet tot verzuim leidt;
- de verbintenis voortvloeit uit een onrechtmatige daad of strekt tot schadevergoeding als gevolg van wanprestatie en die verbintenis niet meteen wordt nagekomen. Let hier ook goed op de inhoud van algemene voorwaarden en standaard contracten waarin vaak juist staat dat ook in deze gevallen altijd eerst een ingebrekestelling moet worden gestuurd;
- de schuldeiser uit een mededeling van de schuldenaar moet afleiden dat hij tekort zal aan schieten. Dit laatste geval spreekt voor zich. Het heeft niet zoveel zin om een ingebrekestelling te versturen als iemand aangeeft dat hij niet meer zal gaan nakomen.
Dit zijn echter niet de enige voorbeelden ten aanzien waarvan het niet nodig is om een ingebrekestelling te sturen. Ook als nakoming bijvoorbeeld feitelijk niet meer mogelijk is (in vaktermen: als sprake is van een blijvende onmogelijkheid tot nakoming) kan een ingebrekestelling achterwege blijven, het heeft dan immers weinig zin om iemand aan te manen alsnog na te komen. Daarnaast kan het onder omstandigheden op grond van de redelijkheid en billijkheid een ingebrekestelling achterwege blijven. Denk bijvoorbeeld aan gevallen van enorme spoed. Maar dat is wel riskant.
Schuldeisersverzuim en verzuim van de schuldeiser
Zoals in de vorige sessie al is aangegeven, is een IT-project vaak een samenspel van verplichtingen van de afnemer en de leverancier. Afnemer en leverancier kunnen in dat kader elkaars schuldeiser en schuldenaar zijn.
Vaak is het zo dat de leverancier bij de levering van een bepaalde prestatie afhankelijk is van de medewerking van de afnemer. Neem als voorbeeld het toegelaten worden tot de plek waar de werkzaamheden moeten worden verricht. Als de afnemer verhindert dat de leverancier bepaalde werkzaamheden kan verrichten, kan sprake zijn van schuldeisersverzuim van de zijde van de afnemer. Daarnaast kan sprake zijn van schuldeisersverzuim wanneer de afnemer zich ten onrechte heeft beroepen op zijn opschortingsrecht. Als wordt vastgesteld dat er sprake is van schuldeisersverzuim, dan heeft dit vergaande consequenties voor de afnemer (als schuldeiser). Zo komt het eventuele verzuim van de leverancier (als schuldenaar) dan te vervallen en kan hij ook niet meer in verzuim raken zolang de afnemer in schuldeisersverzuim verkeert. Dit betekent dus dat de afnemer de overeenkomst niet kan ontbinden en ook geen schadeclaim kan indienen!
Let op: Schuldeisersverzuim is wat anders dan verzuim van de schuldeiser (de afnemer). Zeker bij complexe IT-projecten is het niet ongewoon dat de afnemer zelf ook een belangrijke rol vervult in het project. Zo kan de afnemer zelf ook verplichtingen zijn aangegaan in het kader van de uitvoering van een IT-project. In die prestatie moet de leverancier gezien worden als schuldeiser en de afnemer als leverancier. Als de afnemer zelf steken heeft laten vallen dan kan er ook van zijn kant sprake zijn van wanprestatie en dan gelden in beginsel dezelfde eisen voor ‘normaal’ verzuim als hiervoor uitgewerkt. Als de leverancier het helemaal zat is en over wenst te gaan tot ontbinding van de overeenkomst dan zou hij in beginsel ook een ingebrekestelling moeten sturen aan de afnemer. Als de leverancier in dat geval heeft verhinderd dat de afnemer zijn verplichting kon nakomen, dan kan de leverancier dus ook weer in schuldeisersverzuim geraken.
Puzzel
Al met al kan het in de praktijk een behoorlijke puzzel zijn wie nu precies wanneer in welke mate tekort is geschoten, of het nodig is om een ingebrekestelling te versturen en of er wellicht sprake is van schuldeisersverzuim. Het is echter van essentieel belang om een goede analyse te maken van de juridische positie van zowel de afnemer als de leverancier. Niet alleen moet dan goed naar de wet worden gekeken, maar ook naar eventuele contractuele afspraken waarin van de wet is afgeweken.
In het volgende deel van deze serie ‘IT-geschillen in de praktijk’ zullen we ingaan op de vraag wanneer een overeenkomst kan worden ontbonden of beëindigd. Ik maak direct van deze gelegenheid gebruik door u te wijzen op ons seminar IT-geschillen. Tijdens dat seminar zullen onder meer de hiervoor genoemde onderwerpen behandeld worden, zal in worden gegaan op belangrijke ontwikkelingen in de rechtspraak en kunt u uw vragen kwijt aan de sprekers. Meer informatie over dit seminar? U kunt zich ook direct aanmelden.
