Portretrecht
Het portretrecht is tegenwoordig relevant vanwege de snelle verspreiding van foto's en afbeeldingen op internet, maar speelt daarbuiten ook nog steeds een rol.
Het portretrecht heeft betrekking op de rechten die een persoon (de geportretteerde) heeft met betrekking tot het openbaarmaken of publiceren van het portret dat van deze geportretteerde is gemaakt. De regels van het portretrecht zijn te vinden in de Auteurswet. In artikelen 19-21 van de Auteurswet is het portretrecht geregeld.
Wat is een portret?
Er is sprake van een portret indien iemand herkenbaar is afgebeeld. Het is hierbij dus niet van belang of het portret is geschilderd, gefotografeerd of driedimensionaal is vormgegeven. Iemand kan herkenbaar zijn afgebeeld op basis van onder andere:
- zijn/haar gelaatstrekken;
- een typerende lichaamshouding;
- karikaturen;
In de Auteurswet wordt onderscheid gemaakt tussen portretten die zijn gemaakt in opdracht en niet in opdracht gemaakte portretten.
Portret in opdracht
Er is sprake van een in opdracht gemaakt portret op het moment dat een persoon iemand de opdracht geeft tot het maken van een portret. Hierbij kan worden gedacht aan een fotograaf die is ingehuurd om foto’s te maken van een model ter aanvulling van zijn/haar portfolio, of een tekenaar die is ingehuurd om een karikatuur te maken van een persoon. Op portretten gemaakt in opdracht zijn de regels van artikel 19 Auteurswet en artikel 20 Auteurswet van toepassing.
Indien een portret in opdracht is gemaakt heeft de geportretteerde het recht om het portret te verveelvoudigen ook zonder dat de auteursrechthebbende (de maker van het portret) hiervoor toestemming heeft gegeven. Onder verveelvoudigen valt onder andere het maken van kopieën. Wanneer er meerdere personen op het portret staan dan is voor het verveelvoudigen ook hun toestemming vereist. Voor het openbaar maken van het portret heeft de geportretteerde in beginsel wel toestemming nodig van de maker. Onder openbaar maken wordt verstaan het ter beschikking stellen aan het publiek van het portret.
De maker van het portret (bijvoorbeeld de fotograaf of de tekenaar) of een willekeurige derde mag het portret echter pas openbaar maken op het moment dat er toestemming is van de geportretteerde. Indien er meerdere personen zijn geportretteerd heeft de maker toestemming van hun allemaal nodig voor het openbaar maken het portret. De auteursrechthebbende mag het portret wel zonder toestemming verveelvoudigen.
Portret niet in opdracht
In veruit de meeste gevallen speelt het portretrecht als een portret niet in opdracht is gemaakt. Dan geldt de regel dat het in beginsel vrij worden gepubliceerd, tenzij een zogenoemd redelijk belang van de geportretteerde zich hiertegen verzet. Dit is geregeld in artikel 21 van de Auteurswet. Onder een redelijk belang kan worden verstaan een privacybelang maar ook een exploitatiebelang.
Bij een privacybelang gaat het om de eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer (zie ook hierna). Het privacybelang zal moeten worden afgewogen tegen het recht op vrijheid van meningsuiting van degene die het portret heeft gepubliceerd. De omstandigheden van het geval zullen moeten bepalen welk belang zwaarder weegt.
Bij een exploitatiebelang kan bijvoorbeeld worden gedacht aan het belang van een bekend persoon die geld kan verdienen met het publiceren van zijn/haar portret of andere exploitatie daarvan.
Portretrecht overeenkomst
In vrijwel alle gevallen is het mogelijk om portretrechten te regelen in een overeenkomst. Dat kan bijvoorbeeld tussen werkgever en werknemer, indien de werknemer gevraagd wordt voor een reclamecampagne. Van een portretrecht overeenkomst is ook sprake indien er royalty wordt betaald voor het gebruikt van een portret (van een bekend persoon).
Daarnaast is het ook mogelijk in een contract vast te leggen wie de eigendom heeft van de dragers waarop afbeeldingen van de geportretteerde staan, bijvoorbeeld de foto's, bestanden of tekeningen, en kunnen met de geportretteerde ook andere (afwijkende) schriftelijke afspraken gemaakt worden.
Als hoofdregel geldt dat indien de geportretteerde toestemming heeft gegeven tot het publiceren van de foto, daarmee afstand wordt gedaan van een beroep op artikel 21 Auteurswet. Van toestemming is evenwel in beginsel slechts sprake bij expliciete instemming (dan wel onder omstandigheden impliciet). Vandaar dat schriftelijke vastlegging van afspraken in een overeenkomst ook aan te raden is.
Portretrecht en privacy
Het portretrecht beschermt (deels) privacy belangen. Privacybelangen worden ook door de AVG gedekt, zodra er sprake is van identificeerbare persoonsgegevens. Indien er persoonsgegevens worden verwerkt is de AVG van toepassing.
In voorkomende gevallen is het de vraag of de beginselen uit de AVG worden nageleefd. Afhankelijk van de omstandigheden van het geval kan er sprake zijn van privacyrechtelijke toestemming of een gerechtvaardigd belang voor verwerking van persoonsgegevens.
Net als bij schending van de portretrechtelijke bepalingen uit de Auteurswet, is bij inbreuk op de privacy er een recht op schadevergoeding.
Vragen?
Heeft u vragen over de publicatie van uw portretten of zijn uw portretten zonder uw toestemming openbaar gemaakt? Neem dan gerust contact op met onze gespecialiseerde advocaten.
Joost Becker, advocaat portretrecht
