Brexit-referendum, en nu?

Op 23 juni 2016 heeft een meerderheid van de Britten “voor” een Brexit gestemd. Twee belangrijke redenen voor de “voor-stemmers” lijken: (1) de Britse soevereiniteit ten opzichte van de Europese Unie (EU) te beschermen en (2) de controle over immigratie terug te krijgen. Het is nu aan het Britse parlement of zij het Brexit-advies van haar bevolking al dan niet opvolgt.

Wanneer Groot-Brittannië besluit zich terug te trekken uit de EU zal zij dit voornemen kenbaar maken aan de Europese Raad. Na deze kennisgeving begint een termijn van twee jaar te lopen, waarbinnen Groot-Brittannië met de EU dient te onderhandelen over de voorwaarden voor haar terugtrekking en waarbij ook rekening wordt gehouden met de toekomstige betrekkingen tussen de EU en Groot-Brittanië (artikel 50 lid 2 VEU). Slagen deze onderhandelingen niet, dan treedt Groot-Brittanië als uitgangspunt twee jaar na de mededeling van haar exit-voornemen abrupt uit de EU. Alle rechten en verplichtingen die samenhangen met het EU-lidmaatschap komen alsdan te vervallen, tenzij deze zijn geïmplementeerd in nationale wet- en regelgeving.

Vraag is welke gevolgen het heeft voor het vrij verkeer van werknemers wanneer Groot-Brittannië zich terugtrekt uit de EU. Voor het antwoord op deze vraag zijn een tal van scenario’s denkbaar, waarvan ik er een paar kort zal belichten.

Welke gevolgen heeft Brexit op het vrij verkeer van werknemers?

Binnen de EU geldt het recht van vrij verkeer van werknemers. Heel kort gezegd staat het werknemers daardoor vrij in een ander EU-land te gaan werken en is onderscheid op basis van nationaliteit tussen werknemers van de lidstaten verboden, wat betreft de werkgelegenheid, de beloning en de overige arbeidsvoorwaarden. Met een Brexit wordt als uitgangspunt afscheid genomen van deze beginselen.

Duidelijk is dat het Nederlandse werknemers dan niet meer zomaar vrij staat om (kort gezegd) in Groot-Brittannië te werken en andersom: Britse werknemers niet meer vrijelijk toegang hebben tot de Nederlandse arbeidsmarkt. Mogelijk ingrijpender is de vraag welke gevolgen een Brexit heeft voor Nederlanders die al in Groot-Brittannië werken (en wonen) voordat een Brexit wordt gerealiseerd. Hoewel de “Leave Campagne” diverse malen de garantie heeft gegeven dat de EU-burgers die nu al in Groot-Brittannië werken dit ook na een Brexit kunnen blijven doen, kan deze garantie mijns inziens (nog) niet gegeven worden. De vraag of verkregen rechten (op het gebied van vrij verkeer van werknemers) gerespecteerd kunnen worden zal immers onderdeel moeten uitmaken van de onderhandelingen tussen de EU en Groot-Brittannië en de uitkomst daarvan is nog niet zeker.

Hoewel een absolute vorm van vrij verkeer van werknemers met een Brexit niet meer in de rede ligt, zijn ten aanzien van het verkeer van werknemers diverse scenario’s denkbaar waar Groot-Brittannië in de onderhandelingen met de EU voor kan opteren.

Noors Model
De eerste optie is het “Noors model” waarin Groot Brittannië uit de EU zal treden, maar niet uit de Europese Economische Ruimte (EER). Daarmee behoudt Groot-Brittannië grotendeels toegang tot de interne markt van de EU, moet zij nog bijdragen aan de begroting van de EU en zal zij blijven vallen onder EU-wet- en regelgeving die de werking van de interne markt betreft. Nadeel van dit model is dat de Britten hun stem- en vetorecht verliezen met betrekking tot EU-beslissingen.
Ik verwacht niet dat Groot-Brittannië voor het Noorse model zal opteren. Een belangrijke reden om vóór een exit te stemmen was juist het beperken van wettelijke EU-invloeden en het vrij verkeer van personen en daarmee ongecontroleerde immigratie een halt toe te roepen.

Zwitsers model
Ook het “Zwitsers model” zal voor de Britten naar verwachting weinig aantrekkelijk zijn. Dit model behelst kort gezegd een samenstel van verdragen, die beperkt toegang tot de interne markt geven en in ruil waarvoor veel Europeesrechtelijke regelingen door Zwitserland moeten worden toegepast. Er is weinig politieke invloed op de regels die tot stand komen, maar juist het vrij verkeer van personen maakt onderdeel van dit model uit.

Turks model
Middels een associatieverdrag houdt het “Turkse model” een beperkte douane-unie in met een zeer beperkte toegang tot de interne markt. Turkije wordt verplicht bepaalde EU-regelgeving toe te passen, bijvoorbeeld op het gebied van mededinging en milieu en zij hebben geen invloed op het Europese regelgevingsproces. Het voordeel van dit model zou zijn dat Groot-Brittannië zelf meer controle kan uitoefenen over immigratie.

Vrijhandelsverdrag(en)
Groot-Brittannië zou er ook voor kunnen opteren (een) vrijhandelsverdrag(en) met de EU te sluiten, zoals die bijvoorbeeld ook tussen de EU en Canada gelden. Dit is nog het meest waarschijnlijke scenario, omdat de Britten dan een economische relatie met de EU kunnen behouden, maar zij verder geen Europese regelgeving hoeven te accepteren. Een dergelijk verdrag zal waarschijnlijk geen vrij verkeer van werknemers inhouden.

Concluderend

Duidelijk is dat een Brexit ingrijpende gevolgen kan hebben voor het vrij verkeer van werknemers. Treedt Groot-Brittannië uit de EU en slagen partijen er niet in om overeenstemming te bereiken over de voorwaarden waaronder dit geschiedt, dan wordt in zijn geheel afscheid genomen van het vrij verkeer van werknemers. Slagen partijen er wel in om overeenstemming te bereiken over de voorwaarden waaronder een Brexit zal plaatsvinden, zijn alsdan diverse scenario’s denkbaar waarvoor Groot-Brittannië kan opteren om enige banden met de EU te behouden. Ongetwijfeld zal het heikele punt van (wel, geen of beperkt) vrij verkeer van personen/werknemers onderdeel uitmaken van een te bereiken akkoord. De uitkomst daarvan is op voorhand niet goed in te schatten. Theresa May, de nieuwe Prime Minister van Groot-Brittannië, houdt dienaangaande nog alle opties open en stelt dat de Britten niet noodzakelijkerwijs een model zullen adopteren dat al “op de plank ligt”. Het meest waarschijnlijk is dat er één of meerdere verdragen tot stand komen die op bepaalde onderdelen overeenkomen met de hierboven geschetste modellen.