In artikel zeven van de artikelenreeks samenwerkingsverbanden in de zorg bespreken wij een aantal relevante juridische en fiscale aspecten van de coöperatie als juridische organisatievorm van het samenwerkingsverband en de interne governance hiervan.
Eerdere artikelen die in deze artikelenreeks zijn verschenen:
Contouren van de samenwerking (1)
Rechtspersonen (4)
Stichting (5)
Coöperatie
De coöperatie is een verenigingsrechtelijk samenwerkingsverband dat zich ten doel stelt in de stoffelijke behoeften van haar leden (de samenwerkingspartners) te voorzien door met de leden overeenkomsten te sluiten in het bedrijf dat zij ten behoeve van haar leden uitoefent. De coöperatie gaat overeenkomsten aan met en voor haar leden. De coöperatie wordt in toenemende mate gezien als ondernemend alternatief voor de traditionele stichtingsvorm en als maatschappelijk alternatief voor de meer commerciële B.V.
Juridische kenmerken van een coöperatie
Naast de in het vierde artikel van deze artikelenreeks beschreven kenmerken van een rechtspersoon, kent de B.V. de volgende bijzondere kenmerken:
- Maatschappelijk ondernemingsmodel.
- Via de lidmaatschapsstructuur kunnen andere (zorg)organisaties relatief eenvoudig participeren in het samenwerkingsverband.
- De leden zijn aansprakelijk voor eventuele tekorten bij ontbinding van de coöperatie. Deze aansprakelijkheid kan statutair geheel of gedeeltelijk worden uitgesloten (UA/BA).
- Winstuitkeringen: eventuele behaalde winsten kunnen worden uitgekeerd aan de leden, tenzij de coöperatie een toegelaten instelling is waarvoor het in de WTZi neergelegde verbod van winstoogmerk geldt en de coöperatie niet valt onder een van de in het Uitvoeringsbesluit WTZi genoemde categorieën van instellingen die winst mogen uitkeren.
- Samenwerkingspartners kunnen op uiteenlopende wijzen participeren in de coöperatie: het is mogelijk om verschillende categorieën leden met verschillende (zeggenschaps)rechten en (financiële) verplichtingen te creëren.
- Tweeledige relatie tussen de coöperatie en de samenwerkingspartners:
- Contractuele verhouding (bedrijfsmatige relatie)
- Lidmaatschapsverhouding
- Governance:
- Het coöperatie-recht dat is neergelegd in Boek 2 van het Burgerlijk Wetboek schrijft dwingendrechtelijk een dualistische structuur voor met (ten minste) twee organen, namelijk een algemene ledenvergadering (ALV) en een bestuur. Bij de inrichting van de interne governance zijn de samenwerkingspartners (de leden) gebonden aan de zeggenschapsverhoudingen en verantwoordelijkheden die in de wet zijn geregeld.
- Een toezichthoudend orgaan (raad van commissarissen) is niet wettelijk verplicht, tenzij de coöperatie over een zogenaamde WTZi-toelating beschikt en de Transparantie-eisen WTZi de instelling van een toezichthoudend orgaan voorschrijven.
- Invloed en zeggenschap van de samenwerkingspartners (de leden):
- Via de ALV (‘hoogste macht’): aan de ALV komt een aantal belangrijke bevoegdheden toe, waaronder het benoemen en ontslaan van de bestuurders en het vaststellen van de jaarrekening van de coöperatie. De invloed en zeggenschap van de samenwerkingspartners kan verder worden verstevigd door bepaalde ingrijpende bestuursbesluiten te onderwerpen aan de voorafgaande goedkeuring van de ALV.
- Via het bestuur door vertegenwoordigers van de samenwerkingspartners te benoemen tot bestuurder(s). Hierdoor wordt een meer rechtstreekse zeggenschap van de samenwerkingspartners op bestuursniveau bewerkstelligd.
Fiscale kenmerken van een coöperatie
1. Vennootschapsbelasting:
Een coöperatie is belastingplichtig voor de vennootschapsbelasting en wordt volgens de wet geacht met haar gehele vermogen een onderneming te drijven. Dit betekent dat alle activiteiten en vermogensbestanddelen van de coöperatie onder de belastingplicht vallen.
In de zorgsector kan de zorgvrijstelling van toepassing zijn als de werkzaamheden voor 90% of meer bestaan uit in de wet genoemde zorgtaken (werkzaamhedeneis) en de winst van de coöperatie uitsluitend ten bate komt van organisaties die ook de zorgvrijstelling toepassen of ten bate van het algemeen maatschappelijk belang (winstbestemmingseis). In een besluit van de Staatssecretaris van Financiën zijn kaders voor toepassing van de zorgvrijstelling neergelegd.
In het besluit zijn voor concernstructuren en samenwerkingsverbanden aanvullende voorwaarden opgenomen die aansluiten bij de Governancecode Zorg 2017 om te waarborgen dat voldaan wordt aan de hiervoor genoemde winstbestemmingseis. Deze voorwaarden zien onder andere op de inrichting van het bestuur, de instelling van een onafhankelijk toezichthoudend orgaan, de winstbestemming, statutenwijziging en kwaliteitseisen voor het aandeelhouderschap in een zorg-B.V. Uit het besluit valt niet op te maken of deze voorwaarden ook van toepassing zijn op een coöperatie. Dat ligt voor de hand, maar zal in voorkomende gevallen met de Belastingdienst afgestemd moeten worden. De inrichting van de statuten van de coöperatie is hierin belangrijk.
Bij een uitkering van winst of een uitkering bij liquidatie van de coöperatie aan de samenwerkingspartners zal aandacht moeten worden besteed aan de gevolgen voor de dividendbelasting (15%).
2. Btw:
Een coöperatie die op duurzame basis tegen vergoeding prestaties verricht (goederenleveringen of diensten), kwalificeert als btw-ondernemer. Over prestaties tegen vergoeding aan en door de coöperatie is in principe btw verschuldigd.
Afhankelijk van de feitelijke omstandigheden kan een btw-vrijstelling van toepassing zijn of kan de heffing van btw anderszins worden voorkomen. Voor de zorgsector is dit een specifiek aandachtspunt, omdat de inkoop-btw op kosten doorgaans niet of beperkt aftrekbaar is.
3. Loonheffingen:
Reeds in 1965 heeft de toenmalige Staatssecretaris in een besluit bepaald dat voor de vraag of op de beloning van een bestuurder van een coöperatie loonbelasting moet worden ingehouden, de normale regels van het al dan niet bestaan van een dienstbetrekking moet worden toegepast. Wordt voldaan aan de regels voor een privaatrechtelijke dienstbetrekking, er wordt door de bestuurder in dienst van de coöperatie werkzaamheden verricht tegen een beloning, dan bestaat ook de verplichting loonbelasting in te houden en af te dragen. Deze dienstbetrekking zal in de regel niet aanwezig zijn wanneer de werkzaamheden van de bestuurder zich vrijwel beperken tot het bijwonen van bestuurdersvergaderingen waarvoor de bestuurder presentiegeld ontvangt.
Voor de werknemersverzekeringen heeft de Centrale Raad van Beroep in 2013 bepaald dat er niet meer getoetst hoeft te worden of er materieel sprake is van een gezagsverhouding. Geoordeeld werd dat de bestuurder als directeur-enig bestuurder altijd in een gezagsverhouding tot de ALV van de coöperatie stond.
Bijzonder punt van aandacht verdient de coöperatie met werknemerszelfbestuur. Zowel voor de werknemersverzekeringen als de loonbelasting is de bestuurder van een dergelijke coöperatie bij fictie in dienstbetrekking. Van een coöperatie met werknemerszelfbestuur is onder andere sprake wanneer ten minste twee derde van de leden van de coöperatie ook een arbeidsovereenkomst met de coöperatie hebben gesloten. Hiernaast gelden nog enkele voorwaarden.
Aandachtspunten
Zie het artikel over Rechtspersonen (4) voor aandachtspunten bij de inrichting van een samenwerkingsverband door middel van rechtspersonen.
Contact
Wilt u meer weten over het vormgeven van samenwerkingsverbanden in de zorgsector? Neem dan gerust contact met ons op. Ons kantoor beschikt over een multidisciplinair team met advocaten, (kandidaat)notarissen en fiscalisten dat gespecialiseerd is in geïntegreerde advisering over de (rechts)vorm, organisatie-, governance- en medezeggenschapstructuur van samenwerkingsverbanden in de zorgsector, alsmede het oprichten hiervan.
Lezingenreeks Zorg & Recht
Op het moment van schrijven van dit blog is het onzeker of de Zorg & Recht lezing over samenwerkingsverbanden in de zorgsector van 26 mei a.s. in de huidige vorm door gaat. Wij onderzoeken momenteel de mogelijkheden voor (online) alternatieven. Indien u hiervan op de hoogte gehouden wil worden, stuur dan een verzoekje naar marketing@dirkzwager.nl, of hou onze website www.dirkzwager.nl/events in de gaten. Mensen die zich reeds hebben aangemeld ontvangen nog persoonlijk bericht hierover.
